ثبات سکونتی در سکونتگاه‌های غیررسمی شهر تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی- مسائل اجتماعی ایران، بخش جامعه‌شناسی و برنامه‌ریزی اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشیار جمعیت‌شناسی، بخش جامعه‌شناسی و برنامه‌ریزی اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

3 استادیار جامعه‌شناسی، بخش جامعه‌شناسی و برنامه‌ریزی اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

4 دانشیار برنامه‌ریزی اجتماعی، بخش جامعه‌شناسی و برنامه‌ریزی اجتماعی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

ثبات یا پایداری سکونتی یکی از مؤلفه‌های مهم در برنامه‌ریزی‌های جمعیتی و اجتماعی در سکونتگاه‌های رسمی و غیررسمی است. اقامت بلندمدت در یک محله موجب شکل‌گیری هویتی از مقیم بودن می‌شود که دارای پیامدهای مثبتی در راستای کمک به جامعه بوده و باعث کاستن از آسیب‌های اجتماعی می‌شود. هدف پژوهش حاضر، تبیین ثبات سکونتی در سکونتگاه‌های غیررسمی شهر تبریز است. پژوهش حاضر، یک مطالعه پیمایشی مقطعی است که داده‌های آن از طریق پرسشنامه گردآوری شد. براساس یافته‌ها، شهروندان ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی از ثبات سکونتی متوسطی برخوردار هستند که نشان‌دهنده تمایل آن‌ها برای اقامت بلندمدت در این مناطق می‌باشد. همچنین، بین احساس مطبوعیت اجتماعی، سرمایه اجتماعی، توسعه‌پذیری، احساس امنیت اجتماعی، انسجام اجتماعی، احساس تعلق به مکان و هویت اجتماعی با ثبات سکونتی رابطه معناداری وجود دارد. تحلیل چندمتغیره نشان می‌دهد، پنج متغیر (احساس تعلق به مکان، اعتماد اجتماعی، احساس امنیت اجتماعی، هنجارمندی و احساس مطبوعیت اجتماعی) عوامل ماندگار در ارتباط با ثبات سکونتی هستند که در مجموع 382/0 از واریانس آن را تبیین می‌کنند. براساس نتایج، سرمایه‌گذاری در مؤلفه‌های غیرمادی همچون سرمایه اجتماعی، اعتماد اجتماعی و امنیت اجتماعی در کنار عامل کالبدی مطبوعیت اجتماعی می‌تواند در برنامه‌ریزی‌های شهری مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Residential Stability in Informal Settlements of the City of Tabriz, Iran

نویسندگان [English]

  • Morteza Mobarak Bakhshayesh 1
  • Aliyar Ahmadi 2
  • Mahrokh Rajabi 3
  • Ali Goli 4
1 Ph.D. Candidate in Sociology, Department of Sociology and Social Planning, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Associate Professor in Demography, Department of Sociology and Social Planning, Shiraz University, Shiraz, Iran
3 Assistant Professor, Department of Sociology and Social Planning, Shiraz University, Shiraz, Iran
4 Associate Professor in Social Planning, Department of Sociology and Social Planning, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

Examining the factors affecting the willingness to stay long-term in informal settlements and paying attention to the amenities in this type of settlements have always been important for researchers, planners and trustees of this field. Residential stability or in other words population stability is one of the important components of population and social planning in formal and informal settlements. The purpose of this research is to explain the residential stability in the informal settlements of the city of Tabriz. The present research is a survey study and in terms of time, it is a cross-sectional study, the data of which was collected through a closed-ended questionnaire. Based on the results obtained from the research, citizens living in informal settlements have moderate residential stability and sense of social amenities. Research data shows that there is a significant relationship between feeling of social amenities, social capital, expandability, feeling of social security, social cohesion, sense of belonging to place and social identity with residential stability. The results related to the fitting of multivariate analysis models show that five variables (sense of belonging to a place, social trust, sense of social security, normativity and sense of social pleasantness) explain a total of 0.382 of the variance of residential stability. Based on the results, it can be concluded that investment in non-material components such as social capital, social trust, social security, along with the physical factor of social comfort, can be considered in urban planning.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Residential stability
  • Sense of social comfort
  • Belonging to place
  • Social capital
  • Sense of social security
ارباب، پارسا، عزیزی، محمدمهدی و زبردست، اسفندیار (1394)، واکاوی ارتباط مدت زمان سکونت با شکل‌گیری هویت مکان در توسعه شهری جدید، مطالعات شهری، 12، 72-59.
ارژنگی، حجت اله (1394)، امکان سنجی به‌کارگیری رویکرد برنامه‌ریزی اجتماع مبنا در سامان‌دهی سکونتگاه‌های غیررسمی (مورد مطالعه: شهر اهواز)، برنامهریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 2، 205-179.
اسدی، علی. صالحی مرزیجرانی، سعید و سجادزاده، حسن (1400)، تبیین نقش کیفیت محیط بر ثبات سکونتی و تمایل به جابه جایی ساکنین در مجتمع‌های مسکونی(موردپژوهی: شهر اراک)، معماری و شهرسازی پایدار، 9(2)، 79-95
اسکوئی ارس، علی (1401)، بررسی ویژگی‌های ساختاری سکونتگاه‌های غیررسمی. مطالعه موردی: محله آخماقیه تبریز، برنامهریزی توسعه شهری و منطقهای، 7(20)، 85-113
ایران دوست، کیومرث و پاکزاد، عرفان (1394)، ارزیابی دگرگونی کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی در دهه گذشته (مطالعه موردی: دولت‌آباد کرمانشاه)، رفاه اجتماعی، 15(57)، 175- 149.
پورمحمدی، محمدرضا. روستایی، شهریور. و اسدی، احمد (1393)، تحلیلی بر مطلوبیت اجتماعی و تأثیر آن بر مسکن گزینی (مطالعه موردی: محلات با توسعه مسکونی بالا در بافت فرسوده شهر زنجان)، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 5(17)، 1-18.
جمالی، فیروز، پورمحمدی، محمدرضا و شریف‌نژاد، جواد (1389)، توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی بر بنیان سرمایه اجتماعی: گفتمانی غیر کالبدی برای توسعه. مطالعه موردی: کلانشهر تبریز، جغرافیا، 4(14)، 173-194
حسینی، علی و مومنی، علی (1399)، تحلیل اثرات اسکان غیررسمی بر پایداری محلات شهری؛ مورد مطالعه محله فرودگاه شهر یزد، کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، 8(1)،81-111
داداشی، سعیده. و پهلوان، رسول (1391)، بررسی میزان نقش احساس امنیت و ایمنی در ایجاد بحران هویت شهری در سکونت‌گاه‌های غیررسمی شهرهای بزرگ، مقاله ارائه شده در اولین همایش ملی مدیریت بحران شهری با چشم‌انداز افق 1404، ابهر، 23 آذر 1391.
ذکری، عباس و جمالزاده، سمانه (1397)، ارزیابی عوامل حس تعلق به مکان در بهبود کیفیت زندگی ساکنان خانه سالمندان، معماری و شهرسازی آرمان شهر، 25، 293- 300.
ربانی خوراسگانی، رسول. وارثی، حمیدرضا و طاهری، زهرا (1388)، تحلیلی بر علل اصلی شکل‌گیری مناطق حاشیه‌نشین در شهر اصفهان نمونه موردی: ارزنان و دارک، جغرافیا و توسعه، 7(13)، 93-125.
رستمعلی‌زاده، ولی اله و نوبخت، رضا (1398)، بررسی وضعیت جابجایی درون شهری در شهر تهران و عوامل مؤثر بر آن، مطالعات جمعیتی، 5(2)، 35-62
سرگلزایی جوان، طیبه و هادیانی، زهره (1395)، امکان‌سنجی توانمندسازی محله‌های اسکان غیررسمی از طریق افزایش سرمایه اجتماعی در محله شیرآباد شهر زاهدان، رفاه اجتماعی، 16(63)، 185-213.
شیخ بیگلو، رعنا (1394)، بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر ثبات سکونت در شهرها و محله‌های شهری. مطالعه موردی: شهر اراک، آمایش جغرافیا فضا، 7(23)، 151- 172.
علیپور، درسا و شهابیان، پویان (1398)، ارزیابی عوامل مؤثر بر رضایتمندی از کیفیت محیطی محلات مسکونی، نمونه موردی: شهر جدید پردیس، آمایش محیط، 46، 21-39
ملکی، سعید. امان‌پور، سعید و شاهرخ زاده خواجه، ولی (1396)، سازمانی‌ابی فضایی و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در کلانشهر تبریز، پژوهشهای جغرافیای برنامهریزی شهری، 5(1)، 89-106
ملکیان، اکرم. عبدالهی، اسماعیل. و یار محمدی توسکی، مریم (1395)، بررسی تأثیر سکونتگاه‌های غیررسمی بر احساس امنیت اجتماعی «مطالعه موردی: یحیی آباد آران و بیدگل»، پژوهشهای جامعهشناسی معاصر، 5(9)، 75-89.
میرزایی، علی. حکیمی، هادی و پورمحمدی، محمدرضا (1398)، سنجش میزان رضایتمندی ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی از خدمات ارائه شده مدیریت شهری. مطالعه موردی: محله پاسداران تبریز، مطالعات برنامهریزی سکونتگاههای انسانی، 14(3[48])، 585-603.
میرزایی، محمد و شریفی، منصور (1387)، تاثیر مؤلفه‌های جمعیتی بر احساس مطبوعیت محیطی، پژوهشی در پنج منطقه انتخابی شهر تهران، نامه انجمن جمعیتشناسی ایران، 6(3)، 35-66.
نعمت‌اللهی، سیمن دخت (1394)، تحلیل جامعه‌شناختی ناپایداری توسعه شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی کلان شهرها، نمونه موردی شهر تبریز، مطالعات جامعهشناسی، 7(26)، 37-51.
Aarland, K., & Reid, C. K. (2019). Home ownership and residential stability: does tenure really make a difference?. International Journal of Housing Policy, 19(2), 165-191.
Bashar, T (2022), Residential stability of the urban poor in Bangladesh: The roles of social capital, Journal of Cities, 126, 1-12.
 Beamesa, A., Steven Broekxa, Uwe Schneidewindc, Dries Landuytd, Maarten van der Meulena, Reinout Heijungse, Piet Seuntjensa (2018). Amenity proximity analysis for sustainable brownfield redevelopment planning, Landscape and Urban Planning, 171, 68-79.
Bures, R. M. (2006). Childhood residential stability and health at midlife. American Journal of Public Health, 93(7), 1144-1148.
Carlino, Gerald A. Albert Saiz (2019). Beautiful City: Leisure Amenities and Urban Growth, Journal of Regional Science, 59, 369-408.
Corney, Helen. Christopher D. Ives and Sarah Bekessy (2015). Amenity and Ecological Management: A Framework for Policy and Practice, Ecological Management & Restoration, 16(3), 199-205. https://doi.org/10.1111/emr.12177  
Deka, Nijara (2012). Access to Housing and Basic Amenities in Urban India: An Interstate Analysis, 2002-2012, Research Scholar, Centre for the Study of Regional Development, School of Social Sciences, Jawaharlal Nehru University, New Delh.
Kang, N., & Kwak, N. (2003). A multilevel approach to civic participation: Individual length of residence, neighborhood residential stability, and their interactive effects with media use. Communication Research, 30 (1), 80-106.
Kasarda, J. D., & Janowitz, M. (1974). Community attachment in mass society. American Sociological Review, 328-339.
Kumar, Arjun (2014). Access to Basic Amenities: Aspects of Caste, Ethnicity and Poverty in Rural and Urban India—1993 to 2008-2009. Journal of Land and Rural Studies, 2(1), 127–148.
Oishi, S., Rothman, A. J., Snyder, M., Su, J., Zehm, K., Hertel, A. W.,... Sherman, G. D. (2007). The socioecological model of procommunity action: the benefits of residential stability. Journal of Personality and Social Psychology, 93 (5), 831.
Roy, E. Robert, M. Fournier, L. Laverdiere, E. Berbiche, D. Boivin, J (2016), Predictors of residential stability among homeless young adults: a cohort study, BMC Public Health, 16 (1), P 1-8
Sampson, R. J., Raudenbush, S. W., & Earls, F. (1997). Neighborhoods and violent crime: A multilevel study of collective efficacy. Science, 277 (5328), 918-924.
Shrivastava, V., & Singh, J.(2019), Social Sustainability of Residential Neighbourhood: A Conceptual Exploration, International Journal on Emerging Technologies, 10(2): 427-434.
Wallace, G. (2006). Residential stability, social capital and parenting quality among African-American mothers, PhD Dissertation in Philosophy, Iowa State University Capstones.