الزام‌های سیاستی کیفیت و دقت آمار‌های سرشماری و رویدادهای حیاتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جمعیّت‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران، و استاد وابسته‌ی گروه جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی، دانشگاه نیپیسینگ، کانادا

2 دانشجوی دکتری جمعیّت‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

یکی از مسئولیت‌های جمعیت‌شناسان آگاهی از چگونگی برهم‌کنشی فرآیندهای باروری، مرگ‌ومیر و مهاجرت در تعیین حجم، رشد و تغییرات جمعیت است. ایران تحولات جمعیت‌شناختی گسترده‌ای در طول سه دهۀ گذشته تجربه کرده است. این تحولات به یک چرخش اساسی در سیاست‌های جمعیتی دولت منجر شد. مواجهة غیرکارشناسی با موضوع جمعیت سبب شد تا بحث دربارۀ آن به عرصۀ عمومی کشیده شود. در نتیجه، تعیین اولویت‌های سیاست‌گذاری جمعیتی به یک مسألۀ فراگیر در کشور تبدیل شد. تشخیص مسأله و در دستور کار قرار دادن آن بخشی از فرآیند سیاست‌گذاری است. در این مقاله با تمرکز بر نتایج سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن استان‌های همدان و لرستان در سال‌های 1390 و 1395 و نیز آمار رویدادهای حیاتی این استان‌ها در دورۀ 1395ـ1390 نشان دادیم که معادلۀ تغییرات جمعیت بر مبنای آمارهای سرشماری در توازن با آمار رویدادهای حیاتی و خالص مهاجرت نیست. در چنین شرایطی تحلیل تعیین‌کننده‌های تغییرات جمعیت دشوار و تعیین اولویت‌های سیاست‌گذاری و ارائۀ راهبردهایی برای مدیریت جمعیت غیرواقعی خواهد بود. یافته‌ها بر اهمیت ارزیابی کیفیت آمارهای سرشماری و رویدادهای حیاتی پیش از هرگونه تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری برای جمعیت تأکید دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Policy Implications of Quality and Accuracy of Census and Vital Events Statistics

نویسندگان [English]

  • Hatam Hosseini 1
  • Reza Teimouri Arshad 2
1 Associate Professor of Demography, Department of Social Sciences, Faculty of Economics and Social Sciences, Bu-Ali Sina University, Hamedan, Iran, and Adjunct Professor, Department of Sociology and Anthropology, Faculty of Arts and Science, Nipissing University, Canada
2 PhD Candidate in Demography, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

One of the responsibilities of demographers is to know how fertility, mortality and migration processes interact in determining population size, growth and changes. Iran has experienced extensive demographic changes during the past three decades. These changes led to a fundamental turn in the government's population policies. The non-expert encounter with the population phenomenon caused the discussion about it to be brought to the public sphere. As a result, determining population policy priorities became a pervasive issue in the country. Diagnosing the problem and putting it on the agenda is part of the policy-making process. In this article, focusing on the results of the General Population and Housing Censuses (GPHC) of Hamadan and Lorestan provinces in 2011 and 2016, as well as the statistics of vital events in these provinces during 2011-2016, we showed that the equation of population changes based on census statistics are not in balance with the statistics of vital events and net migration. In this situation, analyzing the determinants of population changes, determining policy priorities, and providing strategies for population management will be difficult and unrealistic. The findings emphasize the importance of assessing the quality of census and vital events statistics before making any decisions and policies for the population.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Population Change
  • Quality of Data
  • Balancing Equation
  • Migration Matrix
  • Census Survival Ratio
بخش جمعیت سازمان ملل متحد (1375). روش‌های ارزیابی کیفیت آمارهای اساسی مربوط به برآوردهای جمعیتی، (ترجمۀ کریم منصورفر)، تهران: مؤسّسه‌ی انتشارات امیرکبیر.
بلادی موسوی، صدرالدین (1386). "ارزیابی گزارش سن و جنس در سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385".  گزیده‌ی مطالب آماری، سال 18، شماره‌ی 70، صص 72-51.
پولارد، ا. اچ؛ فرحت یوسف؛ جی. ان. پولارد (1372). روش‌های تحلیل جمعیت، (ترجمۀ هما آقا؛ ع. ر. آیت‌الّلهی؛ م. سیفی؛ د. عباسی؛ م. ک. منصوریان)، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
حسینی، حاتم (1399). جمعیت‌شناسی کاربُردی، همدان: مرکز نشر دانشگاه بوعلی سینا.
حسینی، حاتم (1394). گذار جمعیت‌شناختی در ایران و الزامات سیاستی آن: به سوی یک سیاست جمعیتی جدید، تهران: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری.
حسینی، حاتم؛ رضا تیموری ارشد (1400). چرایی‌های رشد منفی جمعیت استان همدان در دورۀ 1395-1390، سخنرانی ارائه‌شده در نشست ماهانه‌ی انجمن جمعیت‌شناسی ایران ـ دفتر منطقۀ غرب، 21 اسفند 1400، دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده‌ی علوم اقتصادی و اجتماعی.
زاهدی‌نیا، علی؛ نسرین سلیمی (1399). "تحلیلی بر سرشماری 95 و برآوردهای جمعیتی بر پایۀ داده‌های ثبتی استان خراسان شمالی". فصلنامۀ جمعیت، دورۀ 27، شماره‌ی 111 و 112، صص 247-235.
زنجانی، حبیب‌الله (1380). مهاجرت، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
زنجانی، حبیب‌الله (1383). تحلیل جمعیت‌شناختی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
سرایی، حسن (1382). روش‌های مقدّماتی تحلیل توزیع و ترکیب جمعیت، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه علّامه طباطبایی.
سرایی، حسن (1374). "دربارۀ مناسبت شاخص ویپل برای ارزیابی کیفیت آمارها در سرشماری‌های عمومی جمعیت ایران". فصلنامۀ جمعیت، دورۀ 4، شماره‌ی 13 و 14، صص 38-25.
ضرغامی، حسین (1389). "ارزیابی سرشماری سال 1385 کل کشور در مناطق شهری و روستایی به تفکیک جنسیّت". فصلنامۀ جمعیت، دورۀ 17، شماره‌ی 71 و 72، صص 130-103.
عباسی، داوود (1396). "ارزیابی گزارش سن و جنس در سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395". فصلنامۀ جمعیت، دورۀ 24، شماره‌ی 101 و 102، صص 20-3.
عباسی‌شوازی، محمّدجلال؛ میمنت حسینی چاوشی (1392). تحولات باروری در ایران در چهار دهة اخیر: کاربرد و ارزیابی روش فرزندان خود در برآورد باروری با استفاده از داده‌های سرشماری 1365 تا 1390، گروه پژوهشی آمارهای اقتصادی، تهران: پژوهشکده‌ی آمار.
فتحی، الهام؛ نورمحمد جاوید و مجتبی نصیری‌پور (1401). روند باروری در ایران از سال 1396 تا سال 1400، گروه آمارهای جمعیت و سلامت دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشمارهای مرکز آمار ایران، تهران: مرکز آمار ایران.
کوششی، مجید (1397). جداول عُمر کشور در سال 1395 براساس آمارهای ثبت مرگ در ایران، تهران: پژوهشکده‌ی بیمه.
کوششی، مجید (1385). "اُریب میانگین سال‌های تجرّد در برآورد میانگین سن ازدواج (تجربه‌ای از مطالعه‌ی ازدواج زنان ایران)". نامۀ انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال یکم، شماره‌ی 2، صص 135-111.
لوکاس، دیوید و پاول میر (1381). درآمدی بر مطالعات جمعیتی، (ترجمۀ حسین محمودیان)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
میرزایی، محمّد (1391). گفتاری در باب جمعیت‌شناسی کاربردی، چاپ ششم، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
میرزایی، محمد (1368). "ارزیابی سرشماری 1365 براساس شاخص‌های سنی و جنسی". نامۀ علوم اجتماعی، جلد اول، شمارۀ 2، صص 82-69.
نوراللهی، طه و فاطمه ربیعی (1399). "ارزیابی سرشماری عمومی نفوس و مسکن با استفاده از روش‌های جمعیت‌شناختی". گزیدۀ مطالب آماری، سال 17، شماره‌ی 1، صص 48-19.
نیول، کالین (1382). روش‌ها و مدل‌ها در جمعیت‌شناسی، (ترجمۀ عبدالرضا رجائی‌فرد)، شیراز: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز.
ویکس، جان (1395). جمعیت: مقدّمه‌ای بر مفاهیم و موضوعات، (ترجمۀ الهه میرزایی)، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور.
هایند، اندرو (1385). روش‌های جمعیت‌شناختی، (ترجمۀ حاتم حسینی و غلامرضا کهنسالی)، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.
یوسف، فرحت؛ جو. ام. مارتین و دیوید ا. سوانسون (1396). روش‌های تحلیل جمعیت‌شناختی، (ترجمۀ حاتم حسینی و میلاد بگی)، همدان: انتشارات دانشگاه بوعلی سینا.
Alexander, J.T., Davern, M., and Stevenson, B (2010). "The Polls–Review: Inaccurate Age and Sex Data in the Census PUMS Files: Evidence and Implications". Public Opinion Quarterly, 74(3): 551-569.
Arriaga, Edvard E (1994). Population Analysis With Micro Computers, Volume 1, USA.
Bailey, M., and Makannah, T.J. (1996). "An Evaluation of Age and Sex Data of the Population Censuses of Sierra Leone: 1963-1985". Genus, 52(1/2): 191-199.
Bekele, S (2006). "Analysis on the Quality of Age and Sex Data Collected in the Two Population and Housing Censuses of Ethiopia". SINET: Ethiopian Journal of Science, 29(2): 123-132.
Bogue, Donald J (1982). Techniques of Estimating Net Migration, United Stats: University of Chicago: Community and Family Study Center.
Hamilton, H (1967). "The Vital Statistics Method of Estimating Net Migration by Age Cohorts". Demography, 4(2): 464-478.
Jaffe, A.J (1951). Handbook of Statistical Methods for Demographers, preliminary edition, second printing, Washington, DC: U.S. Bureau of the Census.
Kritz, M.M (1987). "International migration policies: conceptual problems". International Migration Review, 21(4): 947-964.
Mba, C.J (2004). "Challenges of Population Census Enumeration in Africa: an Illustration with the Age-Sex Data of the Gambia". Institute of African Studies: Research Review, 20(1): 9-19.
Moultrie T. A., RE, Dorrington., A. G, Hill., K, Hill., T. M, Timaeus., and B, Zaba (2013). Tools for Demographic Estimation, Paris: International Union for the Scientific Study of Population. Available at: http://demographicestimation.iussp.org.
Ohaegbulem, E. U. (2015). "A Reliability Assessment of the Age-Sex Data from 1991 and 2006 Nigeria Population Censuses". International Journal of Advanced Statistics and Probability, 3(2): 132-137.
Palamuleni, M.E (1995). "Age Misreporting in Malawian Censuses and Sample Surveys: An Application of the United Nations Joint Age and Sex Score". Southern African Journal of Demography, 5(1): 11-17.
Passel, J.S (1976). "Provisional Evaluation of the 1970 Census Count of American Indians". Demography, 13(3): 397-409.
Shryock, Henry S., and Jacob S. Siegel (1971). The Methods and Materials of Demography, Washington, DC: U.S. Bureau of the Census.
Siegel, Jacob S., and C.H, Hamilton (1952). "Some Considerations in the Use of the Residual Method of Estimating Net Migration". Journal of the American Statistical Association, 47: 475-500.
Spiegelman, M. (1976). Introduction to Demography, revised edition, fifth printing, New York: Harvard University Press.
Srinivasan, K (2011). Training Manual on Demographic Techniques, India, United Nations Population Fund.
Udjo, E.O (1996). "An Evaluation of the Reported Age-Sex Distribution of Botswana in the 1991-Census". Southern African Journal of Demography, 6(1): 1-8.
United Nations Population Division (1970). Methods of Measuring Internal Migration, VI Manual, United Nations Publications, New York.
Voss, P.R., McNiven, S., Hammer, R.B., Johnson, K.M., and Fuguitt, G.V (2004). "County-specific net migration by five-year age groups, Hispanic origin, race and sex 1990-2000". Working Paper 2004-24, Madison: Center for Demography and Ecology, University of Wisconsin-Madison.