مسأله‌مندی زمان در دوران بازنشستگی:کاوشی کیفی از مسأله فراغت در میان مردان بازنشسته شهر تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد

2 استادیار جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد

3 دانشجوی کارشناسی ارشد جمعیت‌شناسی، دانشگاه یزد

چکیده

برای بسیاری از افراد، ورود به دوران بازنشستگی، مرحله‌ای مهم در چرخه زندگی همراه با پیامدهای معنادار اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی و خانوادگی است. انتقال از وضعیت شاغل بودن به بازنشسته شدن، یک گذار نقش مهم در مسیر زندگی است که به رغم آنکه شاید اهمیت آن از پذیرش و انتقال نقش‌های جدید در دوران جوانی مانند عهده‌دار شدن نقش‌های شغلی، همسری، والدی، و نظایر آن کمتر نباشد، اما کاوش‌های علمی چندان گسترده‌ای پیرامون آن صورت نگرفته است. پژوهش حاضر به مطالعه مسأله‌مند بودن اوقات فراغت در میان مردان بازنشسته شهر تبریز و نحوه مواجهه آنان با موضوع گذران وقت در دوران پس از اشتغال می‌پردازد. با استفاده از رویکرد کیفی و روش نظریه زمینه‌ای، 23 نفر از مردان بازنشسته شهر تبریز مصاحبه شدند. اطلاعات گردآوری شده با استفاده از کدگذاری باز، محوری و گزینشی مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته‌ها در قالب خط داستان، (شامل 10 مقوله اصلی از قبیل دیگری امیدبخش، دوآلیسم جهت‌گیری دینی، بازنشستگی سالم، جامعه‌پذیری نسلی ورزشی) و مدل پارادایمی ارائه شدند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که مردان بازنشسته در شهر تبریز، استراتژی‌های گذران وقت متنوعی را تجربه می‌کنند. به‌بیان دیگر، بازنشستگان مرد، استراتژی‌های متفاوتی را برای پر کردن اوقات فراغت و مقابله با سردرگمی به کار می‌برند. اما لزوما این استراتژ‌ی‌ها مفید واقع نمی‌شوند و در واقع عده‌ای از آنان با وجود تمام آسایش‌ها و لذات این دوران، ممکن است هنوز نتوانند از این دوران حس خوشایندی داشته باشند و با گسست مضاعف سرمایه‌ای که هم مادی و هم معنوی است روبرو ‌شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Problematic of Time during Retirement: Qualitative Study of Free Time Problem among Retired Men in Tabriz City, Iran

نویسندگان [English]

  • Abbas Askari-Nodoushan 1
  • Ali Ruhani 2
  • Mohadeseh Abedi-Diznab 3
1 Associate Professor, Faculty of Social Sciences, Yazd University
2 Assistant Professor, Faculty of Social Sciences, Yazd University
3 MA Student in Demography, Faculty of Social Sciences, Yazd University
چکیده [English]

For many people, entering into retirement is an important phase in life cycle with significant economic, social, demographic, and familial consequences. Transition from employment to retirement is an important role transition in the life course, but there are a little scientific researches conducting on this subject. The present paper examines problematic of free time among retired men in Tabriz and explore their coping strategies with time use in the post-employment period. Using qualitative approach and ground theory, we interviewed 23 retired men in Tabriz. The data analyzed using open, axial, and selective coding. Findings presented in framework of storyline (including 10 main categories such as hopeful-others, dualism of religious orientation, healthy retirement, generative-sportive socialization) and paradigmatic model. The results of the study indicate that retired men in Tabriz experience various time use strategies. In other word, retired men use different strategies for spending their leisure time and dealing with turmoil, but these satrategies always are not constructive. In fact, in spite of all gratifications and enjoyments which this period have, some of retired men may not be able to have a happy feeling and confront with decreasing material and spiritual capital.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Free Time
  • The Problematic of Time
  • Retirement
  • Time Use
  • Tabriz
-         آصف‌زاده، سعید، احمد قدوسیان و رضا نجفی‌پور (1388). «وضعیت سالمندان شهر قزوین از نظر اوقات فراغت و مداخله در استفاده از توانمندی‌های آن‌ها»، مجله دانشگاه علوم پزشکی قزوین، سال 13، شماره 2 (پی‌درپی 51)، صص 87-84.
-       آقازاده خسرقی، الناز (1394). «بررسی عوامل موثر بر نحوه‌ی گذراندن اوقات فراغت سالمندان با تاکید بر فعالیت‌های بدنی: مطالعه موردی شهر تهران» . پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت ورزشی. دانشگاه تهران: دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی.
-       ابرکرامبی، نیکولاس (1396). درآمدی بر جامعه‌شناسی، (ترجمه هادی جلیلی)، تهران: نشر نی.
-       اردبیلی، یوسف (1379). بازنشستگی: شناخت مسائل و مشکلات بازنشستگان و طریق مشاوره با آنان، تهران: کویر.
-         اشتراوس، انسلم و جولیت کوربین (1395)، مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای، (ترجمه ابراهیم افشار) تهران: نشر نی.
-         ایمان، محمدتقی (1391). روش‌شناسی تحقیقات کیفی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
-         پورافکاری، نصرت‌اله (1380). فرهنگ جامع روانشناسی- روانپزشکی. جلد اول. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
-         پوراسماعیل، احسان (1385). «ﺑﻬﺮه‌وری از اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮات ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ آن ﺑﺎ آﻣﻮزه‌های وحیانی». پژوهش دینی. شماره 14. صص: 183-207.
-         ترابی، فاطمه (1398). "سرمایه‌گذاری والدین در آموزش فرزندان در مناطق شهری ایران"، مقاله ارائه شده در نهمین کنفرانس ملی انجمن جمعیت‌شناسی ایران: پویایی جمعیت و سرمایه انسانی در ایران، تهران: تالار ایوان شمس، 20 و 21 آبان 1398.
-         جویس، مری و جی استوارت (1384). از داده‌های گذران وقت چه می‌توانیم بیاموزیم؟ (ترجمه فریباسادات بنی‌هاشمی و محمدحسین امینی مصلح‌آبادی)، گزیده مطالب آماری، سال 16، شماره 3، صص: 127-117.
-         دفتر آمار و محاسبات اقتصادی و اجتماعی سازمان تامین اجتماعی https://www.tamin.ir
-         دواتی، علی و اختر جمالی (1383). «بهره‌مندی ویژه بازنشستگان شهر تهران از خدمات ویژه اوقات فراغت». رفاه اجتماعی، شماره 15، صص: 123- 138.
-         رابرتسون، جیمز (1376). آینده کار، (ترجمه مهدی الوانی و حسن دانایی‌فرد)، تهران: نشر نی.
-         رازقی‌نصرآباد، حجیه بی‌بی، ملیحه علی‌مندگاری و علی محمدی‌پور ندوشن (1394). "بررسی تعارض کار- خانواده و رابطه آن با رفتار باروری (مطالعه‌ای در بین زنان شاغل در اداره آموزش و پرورش شهر یزد)" نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال دهم، شماره 19، صص: 193-165.
-         راغفر، حسین و احسان سلطانی (1395). "جمعیت و اشتغال: ابرچالش‌های پیش‌رو"، مقاله ارائه شده در هشتمین همایش ملی انجمن جمعیت‌شناسی ایران: تحولات جمعیت، نیروی انسانی و اشتغال در ایران، 5 و 6 آبانماه 1395، یزد: دانشگاه یزد.
-         رﺣﻴﻤﻲ، اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ، ﻣﻨﻴﺮه اﻧﻮﺷﻪ، ﻓﻀﻞ اﻟﻪ اﺣﻤﺪی و مهشید ﻓﺮوﻏﺎن (1389). «ﺗﺠﺎرب ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺗﻬﺮاﻧﻲ ﺗﻔﺮﻳﺤﺎت در زﻣﻴﻨﻪ اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ و تفریحات». ﺳﺎﻟﻤﻨﺪ، ﺳﺎل 5، ﺷﻤﺎره 15، صص: 61- 77.
-         رضوانی، محمدرضا، شیوا پروائی هره‌دشت و حسین منصوریان (1394). سنجش عوامل موثر بر کیفیت زندگی سالمندان در مناطق شهری (مطالعه موردی: شهرستان نیشابور). جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال 2، شماره 1، صص: 55-39.
-         روجک، کریس (1388). نظریۀ اوقات فراغت (اصول و تجربه‌ها). (ترجمۀ عباس مخبر). تهران: نشر شهر.
-         زارعی، علی و شهین قربانی (1386). «نیازهای اوقات فراغت سالمندان شهرستان قزوین». سالمند. سال 2، شماره 3، صص: 195-190.
-         شریفیان ثانی، مریم، نسیبه زنجری و رسول صادقی (1395). "الگوهای گذران وقت سالمندان ایرانی و همبسته‌های اقتصادی- اجتماعی آن". سالمند، دوره 11، شماره 3، صص: 415-400.
-         صابریان، معصومه، سعید حاجی آقاجانی و راهب قربانی (1382). «بررسی سلامت روانی سالمندان و ارتباط آن با نحوه گذران اوقات فراغت». اسرار، مجله دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی سبزوار، سال 10، شماره 4، صص: 19-12.
-         صادقی، رسول (1391). «تغییرات ساختار سنی و ظهور پنجره جمعیتی در ایران: پیامدهای اقتصادی و الزامات سیاستی»، مطالعات راهبردی زنان، سال 14، شماره 55، صص: 150-95.
-         صفاری، معصومه، فریبا مرادی و علی روستاپور (1387). «بررسی وضعیت اوقات فراغت و توانمندی سالمندان شهر شیراز در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی در سال 1385». فصلنامه بیمارستان. سال 7. شماره 1 و 2. صص: 10-7.
-         عرب‌مازار، عباس، محمدصادق علی‌پور و یاسر زارع‌نیاکوکی (1393). تحلیل عوامل اجتماعی-اقتصادی موثر بر اشتغال زنان در ایران. اقتصاد و الگوسازی، دوره 5، (شماره 17-18)، صص: 91-75.
-         علاءالدینی، پویا و محمدرضا رضوی (1383). وضعیت مشارکت و اشتغال زنان در ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 3، شماره 12، صص: 156-131.
-       علوی‌زاده، امیر (1387). «بررسی چگونگی و نحوه گذران اوقات فراغت بانوان شهر کاشمر»، فصلنامه جمعیت، شماره 63 و 64، صفحات 83-61.
-         علی‌مندگاری، ملیحه و سیده مهرالنساء بشتامیان (1395). تغییر وضع فعالیت و اشتغال در مقصد و رضایت از مهاجرت (مطالعه موردی بین مهاجرین وارد شده به شهر گچساران)، دانش انتظامی استان یزد، دوره 3، شماره 11، صص: 13-1.
-         فرجادی، غلامعلی (1395). "تحلیل تحولات بازار کار، اشتغال و بیکاری در طی سال‌های 94-1385". مقاله ارائه شده در هشتمین همایش ملی انجمن جمعیت‌شناسی ایران: تحولات جمعیت، نیروی انسانی و اشتغال در ایران، 5 و 6 آبانماه 1395، یزد: دانشگاه یزد.
-         فرجی‌سبکبار، حسنعلی، نادر ملایی و بهرام هاجری (1394). تحلیل فضایی الگوی اشتغال در بخش‌های عمده فعالیت نواحی روستایی ایران، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره 4، شماره 11، صص: 14-1.
-         قاضی‌طباطبایی، محمود و نادر مهری (1392). باروری و نابرابری اجتماعی مبتنی بر جنسیت در بین زوجین شاغل در ایران، بررسی مسائل اجتماعی ایران، دوره 4، شماره 1، صص: 107-93.
-         قنبریان، شیوا، حمیدرضا وارثی و حسن بیگ‌محمدی (1390). «ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻜﺎن ﮔﺬران اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮدی (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﻣﻨﺎﻃﻖ 3و 5 اصفهان)». ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی ﻣﺤﻴﻄﻲ، ﺳﺎل 22. ﺷﻤﺎره ﭘﻴﺎﭘﻲ 42، ﺷﻤﺎره2، صص: 170-159.
-         کیانپور قهفرخی، فاطمه، فرزانه هومن، سکینه ایزدی مزیدی و وحید احمدی (1390). «رابطه بین ویزگی‌های جمعیت‌شناختی و رضایت از بازنشستگی در سالمندان بازنشسته»، سالمند، سال 6، شماره 21، صص: 48-40.
-         محمدی، محمد و رسول منعم (1394). «موانع بازدارنده مشارکت ورزشی و اوقات فراغت سالمندان (استان همدان)»، مقاله ارائه شده در نخستین کنفرانس بین‌المللی مدیریت ورزشی.12-13 اردیبهشت 1395، شهر شیراز.
-         مداح، سید باقر (1388). «وضعیت فعالیت‌های اجتماعی ونحوه گذران اوقات فراغت در سالمندان ایران و سوئد». سالمند، سال 3، شماره 8 ، صص: 606-597.
-         مکوندی، بهنام، علیرضا حیدری و شاهرخ ولی‌زاده (1391). «مقایسه سلامت روانی و ناامیدی در پرسنل بازنشسته و در شرف بازنشستگی یک شرکت صنعتی در استان خوزستان»، یافته‌های نو در روان‌شناسی، سال 7، شماره ۲۳، صص: 160-149.
-         موسایی، میثم (1383). «آثار اجتماعی و روحی بازنشستگی اعضای هیأت علمی: مورد مطالعه در دانشگاه تهران». مدرس علوم انسانی— پژوهش‌های مدیریت در ایران، شماره 36. صص: 180-157
-         مهربانی، وحید (1395). آیا اشتغال زنان در ایران عامل محدود کننده باروری و رشد جمعیت است؟ مقاله ارائه شده در هشتمین همایش ملی انجمن جمعیت‌شناسی ایران: تحولات جمعیت، نیروی انسانی و اشتغال در ایران، 5 و 6 آبانماه 1395، یزد: دانشگاه یزد.
-         میرزایی، محمد و نادر مطیع حق‌شناس (1396). "عوامل مؤثر برتمایل به تغییر شغلی دانش‌آموختگان آموزش عالی در ایران با تأکید بر ساختار سنی جمعیت، 94 -1384" نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، دوره 12، شماره 24، صص: 107-69.
 
-         Beehr, T. A. (1986). “The process of retirement: A review & recommendations for future research.” Journal of Personnel Psychology. 39(2): 31-55.
-         Bloom, D.E., & J.C. Williamson, (1998). “Demographic transitions and economic miracles in East Asia”. World Bank Economic Review, 12(3): 419-455.
-         Bloom, D.E., D. Canning & J. Sevilla (2003). The Demographic Dividend: A New Perspective on the Economic Consequences of Population Change. California: Santa Monica, RAND.
-         Bongaarts, J. (2004). “Population aging and the rising cost of public pensions”. Population and Development Review, 30 (1): 1 – 23.
-         Chatzitheochari, S. and S. Arber (2011). “Identifying the Third Agers: An Analysis of British Retirees' Leisure Pursuits”. Sociological Research Online, 16(4).
-         Christ S.L., D.J. Lee, L.E. Fleming, W.G. LeBlanc, K.L. Arheart, K. ChungBridges, et al. (2007). “Employment and occupation effects on depressive symptoms in older Americans: Does working past age 65 protect against depression?” Journals of Gerontology— Series B: Psychological Sciences and Social Sciences. 62(6):399-403.
-         Creswell, J. (2007). Qualitative Inquiry & Reasearch Design, Second Edition, California: Sage Publication.
-         Eira Buse, C. (2009). “When you retire, does everything become leisure? Information and communication technology use and the work/leisure boundary in retirement”. New Media & Society. 11(7): 1143–1161
-         Ekerdt, D. J., Kosloski, K., & DeViney, S. (2000). The normative anticipation of retirement by older workers. Research on Aging, 22: 3–22.
-         Ghanbari, A., F. Mohammadi-Shahboulaghi, M. Mohammadi & A. Vahidi (2015). “Leisure Activities and Mental Health among Aging People in Tehran, Iran”. Elderly Health Journal 1(2): 62-67.
-         Glaser, B., & A. Strauss (1967). The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research. New Brunswick: Aldine Transaction.
-         Greenberg, J. S. (2002). Comprehensive Stress Manaement. 8th ed., Boston: McGraw-Hill Inc.
-         Harvey, J. H., & Miller, E. D. (1998). “Toward a Psychology of Loss”. Psychological Science, 9: 429–434.
-         Lee, Y., I. Chi & L. A. Palinkas (2018). “Retirement, Leisure Activity Engagement, and Cognition among Older Adults in the United States”. Journal of Aging and Health. 00(0). 1 –23.
-         Lynch Merill, Bank of America Corporation (2016). Leisure in Retirement: Beyond the Bucket List, Online Avialable at: https://agewave.com/wp-content/uploads/2016/05/2016-Leisure-in-Retirement_Beyond-the-Bucket-List.pdf
-         Marmot, M., J. Allen, R. Bell, E. Bloomer & P. Goldblatt (2012). WHO European review of social determinants of health and the health divide. Lancet, 380, 1011–29.
-         Michinove, E., E. Fouquereau & A. Fernandez (2008). “Retirees' Social Identity and Satisfaction with Retirement”. International Journal of Aging and Human Development, 66(3): 175-194.
-         Pinquart, M. & I. Schindler (2007). “Changes of life satisfaction in the transition to retirement: A latent class approach”, Journal of Psychology & Aging 22(4): 442–455.
-         Principi, A., D. Smeaton, K. Cahill, S. Santini, H. Barnes & M. Socci (2018). “What Happens to Retirement Plans, and Does This Affect Retirement Satisfaction?”, The International Journal of Aging and Human Development. 0(0).1-24.
-         Rosenkoetter, M.M. & J. M. Garris (1998). “Psychological Changes Following Retirement”, Journal of Advanced Nursing 27: 966-976.
-         Scherger, S., J. Nazroo & P. Higgs (2011). “Leisure activities and retirement: do structures of inequality change in old age?”, Ageing & Society 31: 146–172.
-         Smith, D. B., & Moen, P. (2004). Retirement satisfaction for retirees and their spouses. Journal of Family Issues, 25: 262–285.
-         Torabi, F. & M. J. Abbasi-Shavazi (2016) Women’s Education, Time Use and Marriage in Iran, Asian Population Studies, 12(3): 229-250
-         Van Der Gaag, N. (2015). "From Demographic Dividend to Demographic Burden: The Impact of Population Ageing on Economic Growth in Europe". Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie. 106: 94–109.
-         van Solinge, H. and K. Henkens (2008) Adjustment to and Satisfaction With Retirement: Two of a Kind? Psychology and Aging, 23(2): 422–434.
-         Yun Lee, H., Y. Chia-Pin, W. Chih-Da & P. Wen-Chi (2018). “The Effect of Leisure Activity Diversity and Exercise Time on the Prevention of Depression in the Middle-Aged and Elderly Residents of Taiwan”. International Journal of Environmental Research and Public Health.15: 643-654.