تحلیل گفتمان سیاست‌های رسانه‌ای شده افزایش جمعیت: ارائه یک راهبرد ترویجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 استاد گروه جمعیت شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

با وجود تاکید اخیر برنامه‌ها و سیاست‌های رسمی و آشکار برخی کشورها بر افزایش جمعیت، مطالعات‌ اندکی درباره نقش رسانه‌ها در موفقیت سیاستهای جمعیت منتشر شده است. پس از اعمال سیاست کنترل جمعیت در ایران، با ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت در 30 اردیبهشت 1393 تغییر سیاستها به افزایش جمعیت وجهه‌ای رسمی یافت. علیرغم توجه سیاست­های ابلاغی به ابعاد مختلف (کمی و کیفی)‌ جمعیت، نحوه بازتولید گفتمانی و ترویج این سیاست‌ها در رسانه‌ها عمدتا با توجه به بعد کمیت جمعیت انجام می‌شود، که به نظر می‌رسد هم توانایی این پیام‌ها در تغییر رفتار را کاهش داده و هم تصویری ناقص از سیاست‌های جمعیتی ارائه می‌دهد. در این مقاله، با استفاده از نظریه رفتار برنامه‌ریزی شده عوامل موثر بر تغییر رفتار معرفی شده و با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی، گفتمان‌های اصلی دو روزنامه کیهان و ایران شناسایی می‌شوند. سپس، گفتمان‌ها از نظر حضور یا فقدان عوامل اثرگذار بر تغییر رفتار باروری تحلیل می‌گردند. در نهایت، سه اصل برای بهینه کردن فعالیت‌های ترویجی سیاست‌های جمعیتی ایران معرفی می‌شوند که عبارتند از الف) توجه به عوامل متعدد اثرگذار بر رفتار باروری؛ ب) اتخاذ رویکرد مخاطب آگاه، گزینشگر، و عقلانی؛ و ج) برقراری ارتباط و همکاری علمی بین روزنامه‌نگاران و جمعیت‌شناسان.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Discourse Analysis of Mediatized Pronatalist Policies: Suggesting a Promotion Strategy

نویسندگان [English]

  • Seyyedeh Zahra Ojagh 1
  • Mohammad Jalal Abbasi-Shavazi 2
1 Assistant Professor, Institute for Humanities and Cultural Studies
2 Professor, Department of Demography, University of Tehran
چکیده [English]

Despite the emphasis on direct and formal pronatlaist policies, little attention has been paid to the role of media on the success of population policies.   After the implementation of antinatalist policies in Iran, the pronatalist policy was formally revealed by the announcement of the population decree by the Supreme Leader in May 2014.  Although the new policy is comprehensive and pays attention to various aspects (i.e quantity and quality) of population, the media discourse only promotes one aspect, that is quantitative aspect of the policy. This means that the media content not only does not have the ability for making behavioral change, but also produces an incomplete picture of the new population policy.  Using the planned behavior theory, this paper identifies factors affecting behavior change, and introduces main discourses in Iran and Keyhan newspapers as the two mainstream media by using critical discourse analysis. Then, discourses are analyzed taking into account the presence or lack of determining factors of fertility. Finally, three principles are proposed for the improvement of  advocacy of population policies which includes a) considering multiple factors affecting fertility behavior, b) taking  informed, selective and rational audience approach, and c) making scientific communication and collaboration between journalists and demographers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • General Population Policies
  • Iran Newspaper
  • Keyhan Newspaper
  • Critical Discourse Analysis
  • Promotional
  • Planned Behavior Theory

مراجع

-         آقایاری هیر، توکل، مینا فرخی کنارستان و سیده صدیقه لطیفی مجره (1395). "فرزندآوری به مثابه مخاطره (مطالعه کیفی زمینه‌های کم فرزندی در شهر تبریز"، مطالعات راهبردی زنان، شماره 73، صص: 33-7.
-         اجاق، سیده زهرا (1391). "ارتباطات عمومی علم در ایران : مطالعه ترکیبی نقش مجله های علمی ـ عمومی در بهبود فهم عامه از علم در دوره زمانی 1280-1390"، پایان نامه دکتری علوم ارتباطات، دانشگاه تهران: دانشکده علوم اجتماعی.
-         احمدی، محسن (1393). "بررسی مفهوم جمعیت در بیانات مقام معظم رهبری"، فصلنامه سیاست کلان، دوره 3. شماره 3.  صص.29 - 9.
-         بشیریان، سعید، علیرضا حیدرنیا، حمید اله­وردی­پور، ابراهیم حاجی­زاده (1391)." کاربرد تئوری رفتار برنامه­ریزی شده در پیش­بینی فاکتورهای موثر بر سوء مصرف مواد در نوجوانان"، مجله دانشگاه علوم پزشکی فسا، دوره 2، شماره3، صص: 162 ـ 156.
-         پیله رودی، سیروس (1376). شبکه بهداشت و درمان شهرستان. تهران: انتشارات عقیق.
-         چرم­زاده، رویا، محمدرضا آخوند و عبدالرحمن راسخ (1393). "عوامل موثر بر فاصله تولدها در خانم­های مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهرستان اهواز". مجله دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران (حیات)، دوره 20، شماره 4. صص :50 – 35.
-         دلشاد نوقابی، علی، فاطمه دارابی و مهدی مشکی (1392). "تاثیر آموزش براساس تئوری رفتار برنامه ریزی شده بر میزان و نحوه نظارت والدین بر تماشای تلویزیون دانش­آموزان"، فصلنامه علمی دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه، دوره اول، شماره 4، صص: 17- 7.
-         راد، فیروز و حمیده ثوابی (1394). "بررسی گرایش به باروری و عوامل اجتماعی مرتبط با آن ( مطالعه موردی زنان متاهل 50-15 ساله ساکن شهر تبریز)". مطالعات زن و خانواده. شماره پیاپی 5، دوره 3، شماره 1، صص: 155 ـ 127.
-         رضائی، مهدی، لطیف پرتوی و احمد محمدپور (1394). "مدرنیزاسیون، خانواده و تجربه گذار جمعیت­شناختی در کردستان"، نامهانجمنجمعیت­شناسیایران، دوره هشتم، شماره 16 ، صص: 167 ـ 139.
-         سورین، ورنر جوزف و جیمز تانکارد (1388). نظریه های ارتباطات، (ترجمه علیرضا دهقان)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-         شادپور، کامل (1372). شبکه مراقبت­های اولیه بهداشتی در ایران. تهران: معاونت امور بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
-         صدیقیان، مرضیه (1392). "پیامدهای کنترل موالید" مدرسه علمیه حضرت زینب (سلام الله علیها )  شهرستان آران و بیدگل.
-         عباسی­شوازی، محمد جلال و سعید خانی (1393). "ناامنی اقتصادی و باروری: مطالعه موردی زنان دارای همسر شهرستان سنندج"، نامه انجمن جمعیت شناسی ایران، دوره 13، شماره 1، صص: 76ـ 37. 
-         عباسی­شوازی، محمد جلال و عباس عسکری ندوشن (1384). "تغییرات خانواده و کاهش باروری در ایران"، نامه علوم اجتماعی، دوره 11، شماره 3 (پیاپی 25)، صص: 75-35.
-         عبداللهی، عادل و علی رحیمی (1396). "برساخت اجتماعی سیاست­های افزایش فرزندآوری و موانع پیش رو: مطالعه موردی کاربران اینترنت"، مطالعه راهبردی زنان، دوره 20، شماره 77، صص: 60-36.
-         عقیلی، سید وحید و امیر لطفی حقیقت (1389). "کاربرد روش تحلیل گفتمان در علوم رفتاری"، دانشنامه (علوم سیاسی)، شماره 78، صص: 194-169.
-         فراهانی، حسن (1381).  بررسی وضعیت جمعیت و اشتغال در ایران. معرفت. شماره 53، در دسترس از آدرس: https://hawzah.net/fa/Article
-         قاسمی اردهائی، علی، رضا نوبخت و حمیده ثوابی (1393). بررسی تطبیقی نگرش زنان متعلق به نسل­های مختلف در زمینه سن ازدواج و ترکیب خانواده، مطالعات زن و خانواده، دوره2 ، شماره 1، پیاپی 3، صص: 71ـ 53.
-         کاوه فیروز، زینب و محمد جلال عباسی شوازی (1381). "تغییر سیاست­های کنترل جمعیت و تاثیر آن بر تحولات باروری در ایران"، نخستین همایش انجمن جمعیت شناسی ایران، در دسترس از آدرس:  https://www.civilica.com/Paper-PSRC01-PSRC01_015.html   
-          کلانتری، صمد، محمد عباس­زاده، امین مظفری فاروق، ندا راکعی­بناب (1389). "بررسی جامعه­شناختی گرایش به فرزندآوری و برخی عوامل مرتبط با آن، مطالعه جوانان متاهل شهر تبریز"، جامعه­شناسی کاربردی، دوره 21، شماره 1، پیاپی37، صص: 104 -83104. ­
-         لگزیان، محمد، علیرضا حدادیان، مجتبی کفاشان، یاسر آسمان دره (1392)، "بررسی ادراک دانشجویان از خدمات الکترونیکی کتابخانه­های دانشگاهی : پژوهشی بر مبنای نظریه رفتار برنامه ریزی شده آیزن"، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، دوره 29، شماره 2، صص: 350-333.
-         معینی، سید رضا و علی پایدارفر (1376). "روند تکوینی شاخص نوگرایی و سنجش آن با نسبت باروری"، فصلنامه جمعیت، شماره 19 و 20،  صص: 112-97.
-         ملک افضلی، حسین (1386). "تغییر در نگرش و برنامه". حوراء. شماره 24.
-         منصوریان، محمد کریم و اعظم خوشنویس (1385). "ترجیحات جنسی و گرایش زنان همسردار به رفتار باروری: مطالعه موردی شهر تهران"، علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره 24، شماره 2، پیاپی 47، صص: 146-129.
-         میرزایی، محمد (1378). "نوسانات تحدید موالید در ایران"، نامه علوم اجتماعی، دوره 2، شماره 22، پیاپی 450، صص: 58-30.
-         هودفر، هما (1378). "اهداف و برنامه­ها : نقش زنان در سیاست­های جمعیتی ایران"، (ترجمه سید رضا شاکری)، فصلنامه مطالعات راهبردی. شماره 5 و 6. صص: 216-201.
-        Abbasi-Shavazi, M.J, P. McDonald, and M. Hosseini-Chavoshi (2009). The Fertility Transition in Iran: Revolution and Reproduction, New York: Springer.
-        Abbasi-Shavazi, M.J, M. Hosseini-Chavoshi, and P. McDonald (2007). ‘The path to below replacement fertility in Iran’, Asia-Pacific Population Journal 22 (2): 91-112.
-        Abbasi-Shavazi, M.J and P. McDonald (2007). “Family change in Iran: Religion, Revolution, and the State”, in R.Jayakody, A. Thornton, and W. Axinn (eds.), International Family Change: Ideational Perspectives. Taylor & Francis Group.
-        Abbasi-Shavazi, M.J (2006)." The path to below replacement fertility in Iran", Paper presented at the international Seminar on Fertility Transition in Asia: Opportunities and Challenges, Bangkok (Thailand), 18-20 December.
-        Abbasi-Shavazi, M.J, P. McDonald, and M. Hosseini-Chavoshi (2003). “Changes in family, fertility behavior and attitudes in Iran”. Demography and Sociology Program. Working Paper in Demography, No.88, Canberra: Australian National University.
-        Abbasi-Shavazi, M.J, M. Mehryar, G. Jones, and P. McDonald (2002). “Revolution, War, and Modernization: Population Policy and Fertility Change in Iran”, Journal of Population Research19 (1): 25-46.
-        Aghajanian, A and A.H. Mehryar (1999). “Fertility Transition in the Islamic Republic of Iran, 1976-1996”, Asian-Pacific Population Journal 14(1): 21-42.
-        Ajzen, I. and J. Klobas (2013). “Fertility intentions : An approach based on the theory of planned behavior”, Demographic research.29(8): 203-232.
-        Ajzen, I.and M. Fishbein (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior, Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
-        Bankole, A. (1994), “The role of mass media in family planning promotion in Nigeria”, DHS Working Papers, No11,  Calverton,Maryland: Macro International Inc.
-        Basu, A.M. (2014). “Demography for the Public: Literary Representations of Population Research and Policy”, Development and Change 45 (5): 813-834.
-        Bertrand, J.T, R.H. Santiso, S. linder, and M.A. Pinda (1987). “Evaluation of a Communications Program to Increase Adoption of Vasectomy in Guatemala”, Studies in Family Planning 18 (6): 361-370.
-        Cialdini, R. B., R.R. Reno,  and C.A. Kallgren (1990). A focus theory of normative conduct: Recycling the concept of norms to reduce littering public places, Journal of Personality and Social Psychology 58: 1015-1026.
-        Fishbein, M and I. Ajzen (1975). Belief, Attitude, Intention, and Behavior: An Introduction to Theory and Research. Reading, MA: Addison-Wesley.
-        Greenhalgh, S, E.A. Winckler (2005), Governong China’s Population, From Leninist to Neoliberal Biopolitics, Stanford: Stanford University Press.
-        Hoodfar, H and S. Assadpour (2000). “The Politics of Population Policy in the Islamic Republic of Iran”, Studies in Family Planning 31(1): 19-34.
-        Hornik, R and E. Mcanany (2001). “Mass media and fertility change. In Diffusion Processes and Fertility Transition: Selected Perspectives”, in Committee on Population, .John B. Caster line (eds), National Research Council, The National Academies.
-        Hosseini-Chavoshi, M., P. McDonald, and M.J. Abbasi-Shavazi (2006). “Fertility regulation in Iran: An analysis of contraceptive dynamics in four selected low fertility provinces of Iran”, Paper presented at the IIPS Conference on Emerging Population Issues in the Asia-Pacific Region, Mumbai (India), 10-13 December.
-        Johnson-Hanks, J. (2008), “Demographic Transition and Modernity”, Annual Review of Anthropology37: 301-315.
-        Jorgensen, M. and L.J Phillips (2002). Discourse Analysis as Theory and Method. Sage Publication. London.Thousands Oaks. New Delhi.
-        Kim, M. S and J.E. Hunter (1993). “relationships among attitudes, behavioral intentions, and behavior: A meta-analysis of past research”, Communication Research, 20(3):, 331–364.
-        Kincaid, D.L., A.P.Merritt, L.Nickerson, S.Buffington de Castro, M.P.de Castro, and B.M. deCastro 1996. “Impact of a mass media vasectomy promotion campaign in Brazil”, International Family Planning Perspectives 22:169–175.
-        Mbisamakoro, K (2014). “Between Continuity and Change: A Critical Discourse Analysis of the Cairo International Conference on Population and Development’s Program of Action”, MSc thesis, Lund University: Department of Political Science.
-        McDonald, P (2000). "Gender Equity, Social Institutions and the Future of Fertility", Journal of Population Research 17 (1): 1-15.
-        Nazari, A.A (2003). "A study of causes and impacts of rapid population growth and is negative role in socio-economic development Iran", Journal of Geography Study 44:31–40.
-        Parlato, M.B. (1990). "The use of mass media to promote Breast feeding", International Journal of Gynecology and Obstetrics, 31:105-110.
-        Perkins, H. W and A.D. Berkowitz (1986). “Perceiving the community norms of alcohol use among students: Some research implications for campus alcohol education programming”, International Journal of the Addictions 21(9-10): 961–976.
-        Piotrow, P.T., J.G. Rimon, K. Winnard, D.L. Kincaid, D. Huntington, and J. Convisser (1990), "Mass media family planning promotion in Nigerian cities", Studies in Family Planning 21 (5): 265-274.
-        Roudi-Fahimi, F. (2012), "Iran is reversing its population policy"in Viewpoints, No.7, Heideman.K, M.Youssef and D. BogeR, Middle East Program Woodrow. Wilson International Center for Scholars.
-        Roudi-Fahimi, F.(2002). “Iran’s Family Planning Program: Responding to a Nation’s Needs”, Population ReferenceBureau, Washington, DC.
-        Salehi-Isfahani, D, M.J. Abbasi-Shavazi, and M. Hosseini-Chavoshi (2010). “Family planning and Fertility Decline in Rural Iran: The Impact of Rural Health Clinics”, Health Economics 19:159-180.
-        Torabi, F, A. Baschieri, L. Clarke, and M.J. Abbasi-Shavazi (2012). “Marriage postponement in Iran: Accounting for Socio-economic and Cultural Change in Time and Space” Population, Space and Place, 19 (3):258-274.
-        Watkins, S.C. (1990). “From Local to National Communities: The Transformation of Demographic Regimes in Western Europe, 1870-1960”, Population and Development Review 16 (2): 241-272.
-        Westoff, C.F and G. Rodriguez (1993.A), “The mass media and family planning in Kenya” DHS Working Papers, No 4. Columbia, Maryland: Macro International Inc.
-        Westoff, C.F and G.Rodriguez (1995.B). “The mass media and family planning in Kenya”, International Family Planning Perspectives 21(1): 26-31+ 36.
-        Worland, J. (2015). “How 4 Other Countries Are Trying to Get People to Make Babies”, Time, Oct 29, 2015. Online Available at: http://time.com/4092915/one-child-china-aging/.
نامه انجمن جمعیت شناسی ایران
دوره 13، شماره 25
تیر 1397
صفحه 133-164

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 شهریور 1398
  • تاریخ پذیرش: 03 شهریور 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار