بازتاب روابط خویشاوندی و اقتدار اعضای خانواده‌ی گسترده بر ساختارهای فعالیتی و فضاییِ عمارت‌های دوره‌ی قاجار (مطالعه‌ی موردی: عمارت امینی در قزوین)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تخصصی معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، ، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد قزوین

2 دانشیار معماری، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران مرکزی

3 مربی گروه معماری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

خانواده­ی گسترده در خانه­های سنتی ایران، با زندگی چندخانواده­ی خویشاوند درکنار یکدیگر بود. اقتدار که به­منزله­ی قابلیت تأثیر بردیگران برای انجام خواسته­های فردِ تصمیم­گیرنده است، بر ساختارهای فعالیتی و فضاییِ خانه­های این خانواده­ها­ی گسترده­ تأثیر می­گذاشت. هدف پژوهش، شناسایی ساختارهای فعالیتی و فضاییِ خانه­های اعیانی دوره­ ­قاجار می­باشد که مبتنی­ بر روابط خویشاوندی­ و اقتدار اعضای­خانواده­ شکل­ گرفته است. بنابراین سوال اصلی این­ست­ که روابط خویشاوندی و اقتدار اعضای خانواده چه اثراتی بر ساختارهای فعالیتی و فضایی خانه­های سنتی داشته است؟روش­ تحقیق، توصیفی-تحلیلی، تفسیری-تاریخی و پدیدارشناسانه می­باشند؛ بدین­ترتیب که با روش توصیفی- تحلیلی روابط خویشاوندی در عمارت­های قاجاری و عوامل موثر بر ایجاد اقتدار در نظام خانواده­ی سنتی ایرانی بررسی و سپس با روش تفسیری-تاریخی از میان منابع  موجود، به تبیین مصادیق این الگوها در نظام­­های فعالیتی و فضاییِ خانه­های سنتی پرداخته شده است. مصاحبه­های عمیقی نیز با اعضای خاندان امینی قزوین انجام پذیرفته که با روش پدیدارشناسانه، تأثیرات روابط­خویشاوندی و اقتدار میان اعضا بر نظام­های فعالیتی و فضای خانه­ی امینی تدقیق شده است. نتایج نشان می­دهند برخلاف تصور رایجِ نظام مردسری، زنان از اقتدار قابل توجهی در اندرونی برخودار بوده­اند؛ و اقتدار در میان زنان به­شکل سلسله­مراتب بوده که نظام فضایی خانه نیز براساس همین ویژگی ساماندهی می­شده است. همچنین نظام فضاییِ خانه، تأمین­کننده­ی انواع حریم فعالیت­های دسته­جمعی خانواده­های خویشاوند بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection of Kinship Relations and Authority of Members of Extended Families on the Activity and Spatial Structures of Mansions in Qajar Era (Case study: Amini Aristocratic in Qazvin)

نویسندگان [English]

  • Mahdokht Kiaee 1
  • Hossein Soltanzadeh 2
  • Hoora MotamedAmini 3
1 PhD in Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University (Qazvin Branch), Qazvin
2 Associate Professor of Architecture, Islamic Azad University(Central Tehran Branch), Tehran
3 Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University, Tehran
چکیده [English]

Extended family were formed by several related families living together in traditional Iranian houses. Authority, defined as the ability to influence others to fulfill the wishes of the decision-maker, affected the activity and spatial structures of the homes of these extended families. The aim of this research is to identify the activity and spatial structures of the aristocratic houses of the Qajar era, formed based on kinship relations and the authority of family members. Therefore, the main question of is what the effects of kinship and authority of family members are on the functional and spatial structures of traditional houses. The research method is descriptive-analytical, interpretive-historical and phenomenological; Thus, by descriptive-analytical method, kinship relations in mansions in Qajar era and the factors affecting the establishment of authority in the traditional Iranian family system have been studied. The examples of these patterns in the activity and spatial systems of traditional houses are explained. [In-depth interviews were conducted with members of the Amini family in Qazvin, which examined the effects of kinship and authority among members on Amini's activity and spatial systems using the phenomenological method. The results show that contrary to the common perception of the masculine system, women had considerable authority within the inner space; And the authority among women was hierarchical, upon which the spatial system of the house was organized. Also, the spacial system of the house provided various forms of privacy for the collective activities of relatives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Extended Family
  • Authority
  • Activity and Spatial Structures
  • Amini Qazvin mansion
-      اتحادیه (نظام­مافی)، منصوره، بهمن فرمان (1391)، حکایت یک زن در زیر و بم روزگار. زندگینامه عزت­السلطنه نظام مافی (فرمانفرمائیان)، تهران: نشر تاریخ ایران.
-      اتحادیه (نظام­مافی)، منصوره؛ سیروس سعدوندیان (1362)، سیاق معیشت در عصر قاجار، تهران: نشر تاریخ ایران.
-      ارمغان، مریم (1393)، سیر تحول معماری داخلی و فرهنگ زندگی در عمارت­های اعیانی دوره­ی قاجار (کاخ­ها و خانه­های تهران)، رساله دکتری تخصصی معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
-      امینی، مریم؛ رفعت امینی، جلال امینی، جمال امینی و مهتاب خانزاده، (1398)، مصاحبه­ها­ی عمیق با نگارندگان.
-      آزاد ارمکی، تقی (1389)، جامعه ­شناسی خانواده ایرانی، تهران، سمت.
-      بالدران، مجید (1396)، دو بلبل روی شاخه­ های پسته، فرهنگ ادبیات شفاهی قزوین، چاپ پنجم، تهران: سایه­گستر.
-      بالدران، مجید (1397)، مصاحبه­ی عمیق با نگارندگان. قزوین.
-      بامداد، علی و سحر رستگار ژاله (1388)، مطالعه و شناخت حسینیه امینی­ها (قزوین)، شناخت معماری و بناهای تاریخی، گروه تاریخ معماری و مرمت، دانشگاه شهید بهشتی.
-      بنجامین، ساموئل گرین ویلر (1391)، ایران و ایرانیان در عصر ناصرالدین‌شاه، خاطرات نخستین سفیر ایالات­متحده­ی امریکا در ایران. ترجمه محمد حسین کردبچه. تهران: انتشارات اطلاعات.
-      بهادری، لیدا، فیروزه جدلی، الهه مظاهری و مژگان مومنان (1364)، مژگان، مرمت و احیاء حسینیه­ی امینی­ها، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.
-      پرهیزکاری، مهرزاد، زیر نظر محمدزاده، محمد. نادر. 1385، یادگار ماندگار، قزوین: اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین، قزوین، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین.
-      تاج­السلطنه (1371)، خاطرات تاج­السلطنه، به­کوشش منصوره اتحادیه، چاپ سوم، تهران: نشر تاریخ ایران.
-      تکمیل­همایون، ناصر (1398)، سخنرانی در مراسم نخستین سالگرد مرحوم استاد سید محمد دبیرسیاقی، قزوین.
جمشیدیها، غلامرضا؛ سهیلا صادقی فسایی،  و منصوره لولاآور (1392)، "نگرش جامعه­شناختی بر تأثیر فرهنگ  مدرن از منظر جنسیتی بر تحولات خانواده در تهران"، نشریةزندرفرهنگوهنر، دورة  5، شماره 2، صص 183-198.
-      خامنه­زاده، حنانه. (1396)، "مفهوم خلوت و چگونگی تحققِ آن در زیست-جهانِ خانه­ی ایرانی. مطالعه تطبیقی آن در خانه ایرانیِ ماقبل مدرن و خانه مدرن ایرانی"، نشریه­ی علمی­پژوهشی باغ­نظر، سال چهاردهم. 49: صص 40- 31.
-      دبیرسیاقی، محمد (1380)، سرشماری شهر قزوین، منابع سیرتاریخی شهرقزوین و بناهای آن، چاپ اول، قزوین: حدیث امروز.
-      ساروخانی، باقر (1384)، "زن، قدرت و خانواده پژوهشی در جایگاه زن در هرم قدرت در خانواده"، پژوهش زنان، دوره­ی 3، شماره­ی2، 50-29.
-      ستوده، هدایت­الله (1389)، "خانواده و خویشاوندی در گذر زمان"، فصلنامه­ی پژوهش اجتماعی، سال سوم، شماره نهم، صص 192-211.
-      سلطان­زاده، حسین (1372)، فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
-      سلطانی، مهدی (1390)، "الگوی ساختار خانواده مطلوب از دیدگاه اسلامی"، نشریه معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دوم، شماره سوم، تابستان 1390،  صص143-171
-      عاملی رضایی، مریم (1389)، سفر دانه به گل (سیر تحول جایگاه زن در نثر دوره قاجار (۱۲۱۰-۱۳۴۰ ق))، تهران: نشر تاریخ ایران.
-      عنایت، حلمیه و مجید موحد (1383)، "زنان و تحولات ساختاری خانواده در عصر جهانی سازی"، پژوهش زنان، دوره­ی 2، شماره 2، 166-153.
-      فرمانفرماییان، ستّاره (1378) دختر ایران، مترجم کیومرث پارسای. تهران: نشر سمیر.
-      کو لیور رایس، کلارا (1383)، زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، مترجم اسدا... آزاد. تهران: نشر کتابدار.
-      کیائی، مهدخت (1397)، بازتاب تحولات گفتمان جنسیتی دوره­ی قاجار بر انعطاف­پذیری نظام­های فعالیتی و فضایی خانه­های اعیانی (مطالعه­ی موردی: خانه­های اعیانی قزوین)، رساله­ی دکتری تخصصی معماری، دانشگاه آزاد اسلامی قزوین.
-      کیائی، مهدخت؛ سلطان زاده، حسین؛ ارمغان، مریم؛ حیدی، علی اکبر (1398)، "بازتاب تحول گفتمان جنسیتی دورۀ قاجار بر نظام­های فعالیتی و فضایی خانه­های اعیانی (مطالعۀ موردی: خانه­های اعیانی قزوین)"، پژوهش­های انسان­شناسی ایران، دوره 8، شماره 1 بهار و تابستان 1397 ، صص 73 -51.
-      گلریز، محمدعلی (1382)، مینودر یا «باب­الجنه»، قزوین. چاپ دوم. قزوین: انتشارات طه.
-      گیدنز، آنتونی (1374)، جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نی.
-      مزداپور، کتایون (1389)، "بررسی چند اصطلاح فارسی میانه دربارة خانواده"، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی زبان شناخت، سال اول، صص 11-22.
-      معتمد امینی، حورا (1398)، مصاحبه­ی عمیق با نگارندگان.
-      مهرآبادی، میترا (1379)، زن ایرانی به روایت سفرنامه نویسان فرنگی، تهران: آفرینش (و) روزگار.
-      نجمی، ناصر (1375)، تهران در یک‌صد سال پیش، چاپ دوم. تهران: انتشارات ارغوان.
-      نورمحمدی، مهدی (1383) سرآغاز عکاسی در قزوین، قزوین: حدیث امروز.
-      ورجاوند، پرویز (1377)، سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین. دفتر نخست: جغرافیا و محیط‌زیست. نام و تاریخ، تهران: نشر نی.
-      ورجاوند، پرویز  (1377)، سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین. دفتر دوم: فرهنگ سرزمین قزوین نگرشی بر موقعیت. جمعیت، مردم‌شناسی، زبان و سرایندگان و پیشینه دانش و هنر، تهران: نشر نی.
-      ورجاوند، پرویز (1377)، سیمای تاریخ و فرهنگ قزوین. دفتر سوم: سازمان حکومتی، نهادها و اوضاع اقتصادی و کوشش‌های فرهنگی خاندان‌های قزوین، تهران: نشر نی.
-      ورمقانی، حسنا، حسین سلطان­زاده و مزین دهباشی­شریف (1394)، "رابطه­ی جنسیت و فضا در عرصه­های خصوصی و عمومی دوره­ی قاجار" نشریه­ی علمی­پژوهشی باغ­نظر، سال دوازدهم. 37: صص 40- 29.
-      Donovan J. (2001), Feminist Theory. New York: The Continuum International Publishing Group.
-      Theodorson, George A. and Teodorson, Achilles G.  (1969), A Modern Dictionary of Sociology, New York: Crowell.
-      Turner J. H. (1991), The Structure of Sociological Theory, Belmont. California: Wadsworth.
-      Rapoport, Amos. (2003), Cultura, Arquitectura Y Diseñ, Barcelona: Copisteria Miracle S.A.