نقش مهاجرت داخلی در بازتوزیع جمعیت ایران (دوره زمانی 1395-1370)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد

2 دانشیار جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد

3 استاد گروه جمعیت شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

مهاجرت با ایجاد تغییر در توزیع جمعیت و الگوهای سکونتی، روی توزیع منابع، خدمات بهداشتی و رفاهی و توسعه اقتصادی مناطق تأثیر فراوانی دارد و موجب تغییر در برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای و ملی می‌شود. به منظور اثربخشی این برنامه‌ریزی‌ها، دارا بودن دانشی عمیق در مورد جریان‌های مهاجرتی ضروری است. مطالعه حاضر، با استفاده از داده‌های سرشماری 1375 تا 1395 به بررسی تأثیر مهاجرت بر بازتوزیع جمعیت و تغییر الگوهای سکونتی کشور (براساس دوره‌های زمانی پنج‌ساله 95-1370) پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که در دوره مطالعه، همواره شهرستان‌های مرزی (به ویژه غرب و جنوب‌شرقی کشور) بالاترین مهاجرفرستی و شهرستان‌های بزرگ (عمدتاً در مناطق مرکزی کشور)، بالاترین مهاجرپذیری را تجربه کرده‌اند. علی‌رغم تفاوت‌های شهرستانی، میزان اثربخشی مهاجرت طی دوره‌های 95-1385 کاهش یافته است. مسیر مهاجرت‌های داخلی نیز پس از سه دوره مهاجرت (70-1365، 75-1370 و 85-1380) که از سمت مناطق کم‌تراکم به سمت مناطق پرتراکم در جریان بوده است، در دوره 90-1385 جریان معکوسی را تجربه کرد و از سوی مناطق پرتراکم به سمت مناطق کم‌تراکم شکل گرفت. اما مجدداً در دوره آخر (95-1390)، با شدت بیشتری به مهاجرت از سمت مناطق کم‌تراکم به مناطق پرتراکم بازگشت. انتظار می‌رود چنانچه از تمرکزگرایی امکانات و سرمایه‌گذاری‌ها در شهرستان‌های بزرگ کاسته نشود و روند توسعه ناموزون کشوری ادامه پیدا کند، جریان‌های مهاجرتی همچنان از سوی مناطق کم‌تراکم به سمت مناطق پرتراکم استمرار یابد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Impact of Internal Migration on the Population Redistribution in Iran: The Period of 1991-2016

نویسندگان [English]

  • Saeideh Shahbazin 1
  • Abbas Askari-Nodoushan 2
  • Mohammad Jalal Abbasi-Shavazi 3
1 Ph.D. Candidate in Demography, Faculty of Social Sciences, Yazd University
2 Associate Professor, Faculty of Social Sciences, Yazd University
3 Professor, Department of Demography, University of Tehran
چکیده [English]

Migration has a major impact on the distribution of resources, health services, economic development, changing the population redistribution and settlement patterns, which causes changes in regional and national planning. In order to make these plans more effective, deep knowledge of migration flows is essential. However, less studies in Iran have examined the indicators related to the impact of internal migration on population redistribution. Hence, in the present study, using census data from 1996 to 2016, the study of migration indicators and its impact on population redistribution and changing of country's patterns (by five-year period, 1991-2016) is undertaken. The findings showed that in spite of fluctuations in the internal migration flows, different regions of the country experienced different migration rates. In the studied period, the border counties, especially the western and southeastern parts, have the highest rates of out-migration rate and the largest counties, mainly in the central regions have highest rates of in-migration. During the twenty-five years of study, the migration efficiency index, along with the change in net migration rates, showed similar regional differences with net migration. Despite these differences in counties, the rate of migration effectiveness during the periods of 2006-2016 has been decreasing. The study of the flow of internal migration also showed that this flow after three periods of migration (1991-1996, 1996-2001, and 2001-2006), which flowed from the lower density areas to the densely populated areas, during the period of 2006-2001 experienced an opposite flow. and the migration flow from the densely populated areas to low-density areas was formed, but during the last five period again, the migration flows was from low-density areas to densely populated areas. Consequently, if the decentralization of the country's facilities and investments does not diminish and the irregular development of the country continues, migration flows will continue to the denely populated areas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Internal Migration
  • Population Redistribution
  • Migration Effectiveness Index
  • Net Migration Effect
  • Settlement Pattern

مراجع

-         اوبرای، ا.س (1370). مهاجرت، شهرنشینی و توسعه، (ترجمه فرهنگ ارشاد)، تهران: انتشارات مؤسسه کار و تأمین اجتماعی.
-         ایراندوست، کیومرث، محمدحسین بوچانی، روح‌الله تولایی (1392). "تحلیل دگرگونی الگوی مهاجرت داخلی کشور با تأکید بر مهاجرت‌های شهری"، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 6، دوره بهار، صص: 118-105.
-         بیک محمدی، حسن (1377). "روند مهاجرت در استان اصفهان"، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، دوره 8، شماره 32، صص: 64-57.
-         بیگ‌محمدی، حسن و بهنام مغانی (1382). "تحلیلی بر روند مهاجرت در استان فارس"، فصلنامه جمعیت، شماره 43 و 44، صص 94-79.
-        حسامیان، فرخ، گیتی اعتماد و محمدرضا حائری (۱۳۷۵). شهرنشینی در ایران. تهران: انتشارات آگاه.
-         خسروی، اردشیر، سعیده آقامحمدی، الهه کاظمی، فرشادپورملک و محمد شریعتی (۱۳۹۱). سیمای مرگ‌ومیر در ۲۹ استان کشور طی سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹. تهران: وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی.
-        زنجانی، حبیب‌الله (1375). "مطالعه پدیده عظیم مهاجرت‌ها یک الزام است"، ماهنامه گزارش، شماره 69، دوره آبان، صص: 25-23.
-        زنگی‌آبادی، علی؛ رحیمی، علیرضا؛ مسیبی، سمانه (1392). "تحلیل تطبیقی شاخص‌های اشتغال شهری شهرستان‌های ایران"، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 24، شماره 1، صص: 128-109.
-        شکریانی محسن (1395). توسعه و مهاجرت: بررسی تاثیر توسعه بر جریانات مهاجرت داخلی بین شهرستان‌های کشور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی.
-         صادقی، رسول و محسن شکریانی (1395). "تحلیل نوسانات فضایی تأثیر توسعه بر مهاجرت داخلی- بین شهرستانی در ایران"، توسعه محلی، دوره 8، شماره 2، صص: 270-245.
-         ضرابی، اصغر و حمیدرضا رخشانی‌نسب (1388). "روند مهاجرپذیری و مهاجرفرستی شهرهای ایران در دو دهه اخیر"، فصل‌نامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره 39، صص 247-272.
-         عسکری‌ندوشن، عباس، احسان لشگری و سمیه فرامرزیان (1395). "رابطه شاخص‌های توسعه و مهاجرپذیری شهرستان‌ها در ایران"، تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی، دوره 8، شماره 1، (بهار و تابستان 1395)، صص: 152-127.
-         فرامرزیان، سمیه (1393). "رابطه مهاجرت و شاخص‌های توسعه در شهرستان‌های کشور براساس سرشماری 1385 و 1390"، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد جمعیت‌شناسی، دانشگاه یزد: دانشکده علوم اجتماعی.
-         قاسمی‌اردهائی، علی و علی حسینی‌راد (1387). "جریان‌های مهاجرت داخلی و ویژگی‌های مهاجران به تفکیک استان"، تهران: پژوهشکده آمار، مرکز آمار ایران.
-         کاظمی‌پور، شهلا و امیر حـاجـیـان (1390). "ایجاد نخستین کلان‌شهر واقعی ایران در مجموعه شهری تهران: با تأکید بر سهم مهاجرت"، فصلنامه جمعیت، شماره 75 و 76، دوره بهار و تابستان، صص: 48-21.
-         لهسایی‌زاده، عبدالعلی (1368). نظریات مهاجرت، شیراز، انتشارات نوید شیراز.
-         مـحـمـودی، محمدجواد، محمود مشفق و شهلا کاظمی پور (1389). "تحلیل سیستمی جایگاه منطقه خراسان در نظام مهاجرتی ایران طی دوره 1355-1385"، فصلنامه جمعیت، شماره 73 و 74، دوره پاییز و زمستان، صص: 62-45.
-         محمودیان، حسین و علی قاسمی‌اردهایی (1392). بررسی وضعیت مهاجرت و شهرنشینی در ایران. تهران: صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، در دسترس از:
https://iran.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/Internal-migration.pdf
-         مشفق، محمود (1389). "مهاجرت داخلی در ایران: بررسی سطوح و روندهای مهاجرت داخلی در ایران و عوامل مؤثر بر آن 85-1355"، پایان‌نامه دکتری جمعیت‌شناسی. دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
-        نسترن، مهین، فرحناز ابوالحسنی،  و نرجس بختیاری (1394). "پراکنش فضایی توسعه در شهرستان‌های ایران با رتبه‌بندی ترکیبی"، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال 5، شماره 17، صص:14-1.
-        وارثی، حمیدرضا و زهتاب سروری (1385). "تحلیلی بر ارتباط متقابل، توسعه، مهاجرت و شهرنشینی در ایران"، جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دوره 3، شماره 6، صص: 196-179.
-         Amrith, S. (2011). Migration and Diaspora in Modern Asia, New York, Cambridge University Press.
-         Bell, M. & S. Muhidin (2009). “Cross-national comparisons of internal migration”. Human Development Research Paper 2009/30. UN Department of Economic and Social Affairs, Population Division: New York.
-         Bell, M. & G. Ward, (2000). “Comparing temporay Mobility with Permanent migration”. Journal of Tourism Geographies, 2(1): 87-107.
-         Bell. M (2015). “Demography, time and space”. Journal of Population Research; 32(3-4): 173-186.
-         Bell. M, M. Blake, P. Boyle, O. Duke-Williams, O. Rees, J. Stillwell, & G. Hugo (2002). “Cross-national comparison of internal migration: issues and measures”. Journal of the Royal Statistical Society; 165(3): 435–464.
-         Bell. M, E. Charles-Edwards, D. kUPiszewski, M. kUPiszewski, J. Stillwell, & Y. Zhu (2014). “Internal Migration Data around the World: Assessing Contemporary Practice”. Population, Space and Place; 21(1): 1-17.
-         Bell. M, E. Charles-Edwards, P. Ueffing, J. Stillwell, M. kUPiszewski, & D. kUPiszewski (2015). “Internal Migration and Development: Comparing Migration Intensities around the World”. Population and Development Review; 41(1): 33–58.
-         Bhaskar, D. M. (1980). An introduction to the study of population, New Delhi: South Asian publishers.
-         Bonifazi. C, & F. Heins (2000). “Long-term trends of internal migration in Italy”. Population, Space and Place; 6(2): 111-131
-         Cliggett, L. (2000). “Social Components of Migration: Experiences from Southern Province, Zambia”. Human Organization; 59(1): 125.
-         Esipova. N, A. Pugliese, & J. Ray (2013). “The demographics of global internal migration”. Migration Policy Practice; 3(2): 3–5.
-         Fielding, A. (2015). Asian Migrations: Social and Geographical Mobilities in Southeast, East, and Northeast Asia, Abingdon. New York: Rutledge.
-         Geyer H. (1996). “Expanding the theoretical foundations of differential urbanization”. Tijdschrift voorEconomische en Sociale Geografie; 87(1): 44–59.
-         Khosravi. A, R. Talor, M. Naghavi, & A. Lopez (2007). “Mortality in the Islamic Republic of Iran”. Bulletin of the World Health Organization; 85(8): 607-614.
-         Long. L, J.C. Tucker, & W. Urton (1988). “Migration distances: An international comparison”. Demography; 25(4): 633–640.
-         Ravenstein, E.G. (1885). “The Laws of Migration." Journal of the Royal Statistical Society 48: 167–227.
-         Rees. P, Bell. M, Kupiszewski. M, Kupiszewska. D, Ueffing. P, Bernard. A, Charles-Edwards. E, Stillwell. J (2017). “The Impact of Internal Migration on Population Redistribution: an International Comparison”. Population, Space and Place; 23(6): e2036.
-         Rees. P, & M. Kupiszewski (2000). “Internal migration and regional population dynamics in Europe: A synthesis”. Population Studies; 6(6): 464-466.
-         Rodriguez-Mori, H. (2009). “The information behavior of Puerto Rican migrants to Central Florida, 2003-2009: Grounded analysis of six case studies use of social networks during the migration process.” Doctoral dissertation, Florida State University: College of Information
-         Rogers. A, and L. Castro (1981). Model Migration Schedules. Luxemburg: International Institute for Applied Systems Analysis.
-         Skeldone, R. (2012). “Migration Transition Revisited: Their Continued Relevance for the Development of Migration Theory”. Population, Space and Place 18(2): 154-166.
-         Zhu, Y. (2007). “China’s floating population and their settlement intention in the cities: Beyond the Hukou reform”. Habitat International, 31(1): 65-76.
-         Zlotnik, H. (2006). “The Theories of International Migration”, in G. Caselli, J. Vallin & G. Wunsch (eds.) Demography: Analysis and Synthesis. New York: Academic Press. (Chapter 59, pp: 293-306).
نامه انجمن جمعیت شناسی ایران
دوره 13، شماره 25
تیر 1397
صفحه 33-66

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 شهریور 1398
  • تاریخ پذیرش: 03 شهریور 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار