تعیین‏ کننده ‏های اجتماعی و جمعیت‏ شناختی رفتارهای سلامت‏ جویانۀ نوجوانان (مطالعه موردی دانش‏ آموزان 12 تا 18 سالۀ مدارس دولتی شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جمعیت‌شناسی، دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکترای جمعیت شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

نوع نگرش نوجوانان نسبت به مقولات سلامت و رفتارهای سلامت‏جویانه می‏تواند تضمین‏کننده سلامت جسمی، روانی و اجتماعیِ حال و آینده آنها و منجر به افزایش امید زندگیِ سالم جمعیت گردد. هدف اصلی این پژوهش، مطالعۀ تعیین‏کننده‏های اجتماعی و جمعیت‏شناختیِ رفتارهای سلامت‏جویانه در بین نمونه‏ای 670 نفری از جمعیت نوجوان 12 تا 18 ساله در شهر تهران است. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کمّی است و به روش پیمایشی (همبستگی) انجام گرفته است. میانگین نمرۀ کل این شاخص برای «پسران» 2/54 و برای دختران 3/52 از 100 به دست آمده است. براساس تحلیل‏های استنباطی چندمتغیّره و تحلیل مسیر 26 متغیر، مهم‌ترین مؤلفه‏های جمعیتی، اجتماعی و مذهبی اثرگذار بر رفتارهای سلامت نوجوانان به ترتیب اهمیت عبارتند از 9 متغیر: «توجّۀ افراد پیرامون به سلامت»، «سن فرد»، «نگرش فرد به سلامت»، «رفتارهای مذهبی»، «تحصیلات پدر»، «فاصله سنی با فرزند بعد»، «بُعد خانوار»، «نگرش معنوی و مذهبی» و «وضعیت زناشویی والدین». این متغیّرها توانسته‏اند حدود 36 درصد از واریانس و تفاوت‏ رفتارهای سلامت نوجوانان را تبیین کنند. براساس پارادایم تعیین‏کننده‏های اجتماعی سلامت، در این پژوهش متغیرهای اجتماعی و مذهبی در مقایسه با متغیرهای جمعیتی وزن بیشتری در تبیین رفتارهای سلامت‏جویانۀ نوجوانان برعهده دارند. ارائه تبیین و تحلیلی جامع از وضعیّت باورها و رفتارهای سلامت‏محور نوجوانان، مداخلۀ دیگر مؤلفه‏های ساختاری و روانشناختی افزون بر متغیرهای این پژوهش را ضروری می‏نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Socio-Demographic Determinants of Health-Seeking Behaviors among Adolescents (A Study on Students Aged 12-18 in Tehran, Iran)

نویسندگان [English]

  • Hossein Mahmoudian 1
  • Mohammad Amiri 2
1 Associate Professor, Department of Demography, University of Tehran
2 Ph.D Candidate in Demography, University of Tehran
چکیده [English]

The type of adolescent attitude toward health issues and their orientation to health seeking behaviors can guarantee their current and future physical, mental and social health and leads to increase the healthy life expectancy for population. The main purpose of this research is the study of socio-demographic determinants of health-seeking behaviors among a sample of 670 adolescents 12 to 18 years-old in Tehran. This research is a quantitative research and it has been carried out by the survey method. The mean of total score of this index obtained for "boys" 54/2 and for girls 52/3 than 100. According to the multivariate analysis and path analysis of 26 factors, the most important socio-demographic and religious variables that affecting the health-seeking behaviors of adolescent respectively are 9 variables: “Attention of around individuals to the health”, “age”, “adolescent attitude on health”, “religious behaviors”, “father's education”, “age interval between children”, “family size”, “religious attitudes”, and “marital status of parents”. These variables could explain about 36 percent of the health behaviors variances among adolescents.. Based on the social determinants paradigm, in this study religious and social factors, compared with demographic variables, have greater weight in explaining the healthy behaviors of adolescents. To provide a comprehensive analysis of the status of health beliefs and behaviors of adolescents. intervention of other psychological and structural components in addition to these variables is necessary.

کلیدواژه‌ها [English]

  • adolescents
  • Social determinants of health
  • Health-seeking behavior
  • Attitudes to the health
  • Self-rated health
  • Healthy life expectancy

مراجع

-     پرویزی، سرور؛ فضل‏الله احمدی و حسین پوراسدی(1390). "زمینه های اجتماعی سلامت نوجوانان: پژوهش کیفی". نشریه دانشکدۀ پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی تهران(نشریه پرستاری ایران)، دوره 24، شماره 69، صص 17-8.
-    جان بزرگی، مسعود (1386). "جهت گیری مذهبی و سلامت روان". پژوهش در پزشکی (مجله پژوهشی دانشکده پزشکی)، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی، دوره 31، شماره 4،  زمستان 1386، صفحات 345 تا 350.
-    خدایاری‏فرد، محمد؛ عابدینی، یاسمین(1391). مشکلات سلامتی نوجوانان و جوانان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
-    خسروی، اردشیر؛ فرید نجفی؛ محمدرضا رهبر؛ محمداسماعیل مطلق و محمدجواد کبیر(1388). شاخص‏های سیمای سلامت در جمهوری اسلامی ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
-     خلج آبادی فراهانی، فریده؛ جان کلیلند و امیرهوشنگ مهریار،(1389)، "بررسی نقش خانواده در ارتباطات با جنس مخالف قبل از ازدواج در بین دختران دانشجو در تهران"، مجله خانواده پژوهی، سال 6، شماره 24، صص 468-449.
-    سازمان ثبت احوال کشور، آمار رویدادهای حیاتی 1385 و 1390.
-    سجادی، حمیرا؛ مروئه وامقی و سعید مدنی قهفرخی(1389). "عدالت اجتماعی و سلامت کودکان در ایران"(در چارچوب مدل تعیین کننده های اجتماعی سلامت بهداشت جهانی). فصلنامۀ علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال نهم، شماره 35، صص 137-89.
-    سراج زاده، حسین(1377) . "نگرشها و رفتارهای دینی نوجوانان تهرانی و دلالتهـای آن بـرای نظریـة سـکولار شدن". فصلنامه نمایة پژوهش، شماره 8-7 ، صفحة 105 تا 118.
-    شریفی، طیبه (1381). بررسی رابطة نگرش دینی با سلامت عمـومی ، افسـردگی، اضـطراب، پرخاشـگری و شکیبایی در دانشجویان دانشگاه آزاد اسـلامی واحـد اهـواز. پایـان نامـه کارشناسـی ارشـد روانشناسـی عمومی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.
-عبداللهی، علی‏اکبر؛ ناصر بهنام پور؛ غلامرضا وقاری و حمیدرضا بذرافشان(1389). "ارتباط چاقی با سن، جنس و تحصیلات در جمعیت شهری استان گلستان". مجله‏ی غدد درون ریز و متابولیسم ایران، دوره‏ی دوازدهم، شماره‏ی ۳، صص ۲۸۲ – ۲۷۶.
-     کاراندیش، مجید؛ بهنوش محمدپوراهرنجانی؛ ناصرکلانتری؛ محمدرضا اشراقیان و آرش رشیدی(1383). "شیوع اضافه وزن و چاقی در دانش آموزان نوجوان تهرانی"، سال تحصیلی 80-1379.مجلۀ پژوهشی حکیم، دورۀ هفتم، شمارۀ سوم، صص 43-38.
-    کدیور، پروین(1387). روانشناسی تربیتی. انتشارات سمت، تهران، صص 133-128. 
-    گرگی، عباس(1386). "بررسی نظری نابرابری‏های سلامت با تاکید بر رویکرد ساخت‏یابی". فصلنامه اقتصاد سیاسی، سال چهارم، شمارۀ 14. 
-    محمدی، محمدرضا و همکاران(1382). "بررسی آگاهی ، نگرش و رفتار پسران نوجوان 15 تا 18 ساله تهرانی در مورد بهداشت باروری"، سال 1381، فصلنامه پزشکی باروری و ناباروری ، شماره سوم، سال چهارم، صص 251-237.
-    مطلق، محمداسماعیل؛ مجذوبه طاهری؛ محمدرضا رهبر و گلایل اردلان(1389). سلامت نوجوانان، جوانان درمدارس. وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی معاونت سلامت.
-    مقیمی دهکردی، بیژن؛ آزاده صفایی؛ محسن واحدی؛ محمدامین ‏پورحسینقلی؛ اسماء پورحسینقلی و محمدرضا زالی(1391). "بررسی شیوع چاقی و عوامل دموگرافیک مرتبط با آن در تهران". مجله بهداشت و توسعه، سال اول، شماره  1، صص 30-22.
-    میرزایی، محمد(1384). "انتقال مرگ و میر، اختلال در سلامتی و برنامه ریزی بهداشت". در مجموعه مقالات جمعیت و توسعه با تأکید بر ایران(ده مقاله)، صص94-77 ، تهران، مرکز مطالعات و پژوهش‏های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.
-    نقوی، محسن(1385). "دگرگونی سیمای سلامت در ایران". مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران، دوره 1، شماره 3، صص 25-13.
-    وقاری، غلامرضا و رضا رحمتی(1390). "شیوع چاقی در مدارس ابتدایی استان گلستان". مجله دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران (پیاورد سلامت)، دوره 5، شماره 4، صص 31-24.
-    وودز، تی.ای و کولینز، جی.آر(1389). "روان شناسی دین و نقش دین در سلامت جسم و روان"، (ترجمۀ مجتبی حیدری)، مجله معرفت، شماره 75، 1389.
-      Aksel, S., Descartes, R., & Irmak, T. Y. (2007). "Migration and psychological status of adolescents in Turkey". Adolescence. 42, 589-602.
-      Awusabo-Asare K etal (2006). "Adolescent Sexual and Reproductive Health in Ghana: Results from the 2004 National Survey of Adolescents". Guttmacher Institute, Occasional Report No. 22.
-      Bartley M (2004). Health Inequality: An Introduction to Concepts, Theories and Methods. New York: Wiley.
-      Barnes M, Bauld L, Benzeval M, Judge K, Lawson L, Mackenzie M, Mackinnon J, Matka E, Meth F, Sullivan H & Truman J (2003) National Evaluation of Health Action Zones: Final Report. Department of Health.
-      Bisegger C, Cloetta B, Rueden U, Abel T, Ravens-Sieberer U & the European Kidscreen group (2005). "Health-related quality of life: gender differences in childhood and adolescence". Soz.-Präventivmed. 50, 281–291.
-      Cockerham, W. C. (1997). "The Social Determinant of the Decline of Life Expectancy in Russia and Eastern Europe: A Lifestyle Explanation". Journal of Health and Social Behavior 38.
-      Cockerham, W. Rutten, A. and Abel, T (1997). "Conceptualization contemporary health lifestyle: Movingbeyond Weber". The Sociological Quarterly, 34.
-      Conner, M (2002). Health Behaviors. University of Leeds UK, Available online.
-      Conner, M and Norman, P (1996b). "The Role of Social Cognition in Health Behaviours". In M Conner and P Norman (eds) Predicting Health Behaviours: research and practice with social cognition models Open University Press, Buckingham. 1-22.
-      European Commission (2000). Report on the state of young people’s health in the European Union: a Commission Services Working Paper. http://europa.eu.int/comm/health/ph_information/ reporting/ke01_en.pdf.
-      Frenk J, et al (1991). "Elements for a theory of the health transition". Health Transition Review 1(1).
-      Garrison, C. Z., Waller, J. L., & Cuffe, S. P. (1997). "Incidence of major depressive disorder and dysthymia in young adolescents". Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 36, 458 465.
-      Glewwe P & Miguel EA (2008). "The Impact of Child Health and Nutrition on Education In Less Developed Countries". Handbook of Development Economics, Volume 4, Chapter 56, Elsevier B.V.
-      Goodman, E., Huang, B., Schafer-Kalkhoff, T., & Adler, N. E. (2007). "Perceived socioeconomic status: A new type of identity that influence adolescents' self-rated health". Journal of Adolescent Health, 41,479-487.
-      Gordon-Larsen P, Nelson MC, Popkin BM (2004). Longitudinal physical activity and sedentary behaviors trends, adolescence to adulthood. Am J Prev Med. 2004; 27(4): 83-277.
-      Grundaum JA, et al. (2004). "Youth risk behavior surveillance-United States", 2003. MMWR Surveill Summ; 53: 1-96.
-      Grundy, J & Annear, P (2010). "Health-seeking behaviour studies: A literature review of study design and methods with a focus on Cambodia". Working Paper Series on Health Policy and Health Finance Knowledge Hub. The Nossal Institute for Global Health, University of Melbourne.
-      Haas, S, A. Schaefer, D,R & Kornienko, O(2010). "Health and the Structure of Adolescent Social Networks". Journal of Health and Social Behavior, 51(4): 424-439.
-      Jackson M.I (2009). "Understanding Links between Adolescent Health and Educational attainment". Demography, 46(4): 671-694.
-      Jarvis GK, Northcot HC. "Religion and differences in mortality and morbidity". Soc Sci Med. 1987; 25(7): 813-824.
-      Jessor R, Donovan JE, and Costa FM (1992). Health Behavior Questionnaire; High School Form, Institute of Behavioral Science, University of Colorado, Spring.
-      Jessor R, Donovan JE, and Costa FM (1992). Rocky Mountain Middle/High School Study, Health Behavior Questionnaire; Questionnaire Guide, Institute of Behavioral Science, University of Colorado, Spring1992.
-      Kimm SY, et al (2002). Decline in physical activity in black girls and white girls during adolescence, N Engl J Med. 2002; 347 (10): 715.
-      Kleykamp, M., & Tienda, M. (2004). "Physical and mental health status of adolescent girls: A comparative ethnic perspective". Research in Social Stratification and Mobility, 22, 149-185.
-      Kvrgic S, Niciforovic O, Legetic B & Potic Z (2000). "Influences of Sociodemographic Characteristics of Children on Reports of Their Quality of Life as a Part of  National Study in YU". Source: Quality of Life Research, Vol. 9, No. 3, Abstracts: 7th Annual Conference of theInternational Society for Quality of Life Research (ISOQOL) (Mar., 2000), p. 299 Published by: Springer.
-      Kwan, Y.K & Ip, W.C (2009). "Adolescent Health in Hong Kong: Disturbing Socio-Demographic Correlates". Social Indicators Research, 91(2): 259-268.
-      Li X, Liao B, Liu J, Tan H, Huang W, Benjamin A, et al (2010). Prevalence and risk factors for childhood obesity in Changsha and Shenzhen in China. Zhong Nan Da Xue Xue Bao Yi Xue Ban 2010; 35(1): 11-6.
-      Lloyd. Cynthia B (2006). "Schooling and adolescent reproductive behavior in developing countries". Paper commissioned by The United Nations Millennium Project for the report Public Choices, Private Decisions: Sexual and Reproductive Health and the Millennium Development Goals. New York: UN Millennium Project.
-      MacKian Sara (2003) A review of health seeking behaviour: problems and prospects. HSD/WP/05/03. Manchester: University of Manchester Health Systems Development Programme. Medicine 51(3): 361-371.
-      Michel, G. Bisegger, C. Fuhr, D, C. Abel, T &The KIDSCREEN group (2009), Qual Life Res. Age and gender differences in health-related quality of life of children and adolescents in Europe: a multilevel analysis. Springer Science+Business Media B.V.18:1147–1157.
-      Morenob L A, Sarríaa A, Fletab J, Rodrígueza G, Pérez Gonzáleza J M, Buenoa M (2001). "Sociodemographic factors and trends on overweight prevalence in children and adolescents in Aragón (Spain) from 1985 to 1995". Journal of Clinical Epidemiology 54, 921–927.
-      Munthali A etal (2006). Adolescent Sexual and Reproductive Health in Malawi: Results from the 2004 National Survey of Adolescents. Guttmacher Institute, Occasional Report No. 24.
-      Needham B, L. Crosnoe R & Muller C (2004). "Academic Failure in Secondary School: The Inter-Related Role of Health Problems and Educational Context", Social Problems. Vol. 51, No. 4, Published by: University of California Press, pp. 569-586.
-      Noreen E. Mehon, et al (2002). The revised personal lifestyle questionnaire for early Adolescents. West J Nurs Res; 25 (5): 553-547.
-      Norman, P and Bennett, P (1996). "Health Locus of Control". In M Conner and P Norman (eds) Predicting Health Behaviours: research and practice with social cognition models, Open University Press, Buckingham.
-      Omran, A. (1971). "The Epidemiologic Transition: A Theory of Epidemiology of Popultion Change", Milbank Memorial Fund Quarteryl, Vol. 49.
-      Rahman, SA (2000). Utilization of Primary Health Care Services in Rural Bangladesh: the population and provider perspectives, Unpublished PhD Thesis, London School of Hygiene and Tropical Medicine, University of London.
-      Ravens-Sieberer U, Erhart M, Wille N, Bullinger M & the BELLA study group (2008). "Health-related quality of life in children and adolescents in Germany: results of the BELLA study". Eur Child Adolesc Psychiatry [Suppl 1], 17:148–156.
-      Rivas-Drake, D., Hughes, D., & Way, N. (2008). "A closer look at peer discrimination, ethnie identity, and psychological well-being among urban Chinese American sixth graders". Journal of Youth & Adolescence, 37, 12-21.
-      Story M (1999). "School–based approaches for preventing and treating obesity". Int J Obes Relat Metab Disord; 23(Supp2): S43-51.
-      Tipping, G. and M. Segall (1995). Health care seeking behaviour in developing countries: An annotated bibliography and literature review. Brighton (UK): Sussex University Institute of Development Studies.
-      Trost SG & Ward DS (2005). "Factors related to grils participation in physical activity". In Randell L, Petlichokoff L. (eds). Ensureing the health of active Grils and Women Reston .VA: AAHPERD. 2005: 3-28.
-      Turkkahraman D, Bircan I, Tosun O, Saka O (2006). Prevalence and risk factors of obesity in school children in Antalya, Turkey. Saudi Med J 2006; 27(7): 1028-33.
-      United Nations Children’s Fund (UNICEF), (2011). The State Of The World’s Children 2011: Adolescence an Age of Opportunity. New York: UN.
-      Veugelers PJ, Fitzgerald AL (2005). "Effectiveness of school programs in preventing childhood obesity: a multilevel comparison". Am J public Health; 95(3): 432-5.
-      WHO (2005).Towards a Conceptual Framework for Analysis and Action on the Social Determinants of Health. Geneva: WHO.
-      World Health Organization (2014). Health for the World’s Adolescents: A second chance in the second decade, www.who.int/adolescent/second-decade.
-      World Health Organization (WHO) (2013). World Health Statistics 2013.
-      World Health Organization (WHO), (2003). Youth and Health Issues: World Youth Report.
-      World Health Organization, (2015). Global Health Observatory data repository: Healthy life expectancy (HALE) at birth (years). http://apps.who.int/gho/data/view.main. HALEXREGv?lang=en 
نامه انجمن جمعیت شناسی ایران
دوره 10، شماره 20
مهر 1394
صفحه 9-47

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 29 مهر 1396
  • تاریخ پذیرش: 29 مهر 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار