تحقیقات مهاجرت داخلی در ایران: مرور حیطه‌ای

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 استادیار جمعیت شناسی، موسسه تحقیقات جمعیت کشور، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جمعیت شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری جمعیت شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

پژوهش‌­های متعددی در چند دهه اخیر به بررسی  ابعاد و پیامدهای مهاجرت داخلی در ایران پرداخته­‌اند. این مقاله با بهره‌گیری از روش مرور حیطه­‌ای و چارچوب آرکسی و اُملی به بررسی پژوهش­‌های مهاجرت داخلی در ایران در سه دهه اخیر پرداخته و در تلاش ­است تا تصویری از ویژگی­‌ها، تعیین­‌کننده­‌ها و پیامدهای مهاجرت ارائه دهد. نتایج بیانگر تسلط روش­‌های کمی و داده­‌های پیمایشی در پژوهش‌های مهاجرت است. بیش از نیمی از پژوهش­‌ها بر مهاجرت­‌های روستا به شهر و حدود یک پنجم بر جریانات مهاجرتی و پیامدهای آن به استان تهران متمرکز بوده­‌اند. همچنین، بیش از 52 درصد پژوهش­‌ها، عوامل و بسترهای تعیین‌کننده­ مهاجرت داخلی، 31 درصد تبعات و پیامدهای مختلف مهاجرت بر مهاجران و مبادی و مقاصد مهاجرتی، 13 درصد روندها و الگوهای مهاجرت و در نهایت 3 درصد ویژگی­‌های جمعیتی مهاجران داخلی را بررسی کرده­‌اند. بعلاوه نتایج نشان داد که توسعه نابرابر، تمرکزگرایی امکانات و فرصت­‌های اقتصادی و آموزشی، تغییرات اقلیمی، تفاوت‌های درآمدی، دستیابی به شغل، و شبکه­‌های اجتماعی ازجمله مهمترین عوامل زمینه­‌ساز مهاجرت داخلی در ایران می­‌باشند. با این‌حال، حوزه مهاجرت داخلی در کشور نیازمند استفاده از شاخص­‌ها و معیارهای جدید برای مقایسه­‌های بین­‌المللی، پرداختن به ابعاد و الگوهای نوپدید مهاجرت و بهره‌گیری از روش­‌های کیفی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Internal Migration Research in Iran: A Scoping Review

نویسندگان [English]

  • Saeedeh Shahbazin 1
  • Rasoul Sadeghi 2
  • Maryam Rezaei 3
1 Assistant Professor of Demography, National Institute for Population Research, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Demography, University of Tehran, Tehran, Iran
3 PhD Candidate in Demography, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Numerous studies in recent decades have examined the dimensions and consequences of internal migration in Iran. Using a scoping review and Arksey and O'Malley methodological framework, this article examines studies of internal migration in the last three decades to provide a comprehensive picture of the characteristics, dimensions, determinants and consequences of internal migration in Iran. The results indicate the dominance of quantitative methods and survey data in internal migration studies. More than half of studies focused on rural-urban migration and about one-fifth on migration flows and its consequences to Tehran province. Also, according to the results, more than 52% of studies examined determinants of internal migration, 31% various consequences of migration at the origin and destination, 13% internal migration trends and patterns and finally, 3% demographic characteristics of migrants. In addition, the results showed that unequal development, centralization of economic and educational facilities and opportunities, climate change, income disparities, job acquisition and social networks are among the most important factors underlying internal migration in Iran. However, the field of internal migration in the country needs using new indicators and criteria for international comparisons, addressing the emerging dimensions and patterns of migration and using the methodology of qualitative studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Internal migration
  • scoping review
  • migration patterns
  • causes of migration
  • Arksey and O'Malley framework

مراجع

  • ارشاد، فرهنگ، و صـدف مینا (1389)، مهاجرت، نابرابری و پیامدهای آن، تحلیل اجتماعی: نظم و نابرابری اجتماعی، شماره 1، صص 92-59.
  • افراخته، حسن، و اسماعیل­ آقایی­زاده (1390)، مهاجرت روستایی در ایران و استیلای عوامل رکودی نمونه موردی - شهرستان بندرانزلی، مسکن و محیط روستا، شماره 133، صص: 84-71.
  • ایراندوست، کیومرث، محمدحسین بوچانی، روح‌الله تولایی (1392)، تحلیل دگرگونی الگوی مهاجرت داخلی کشور با تأکید بر مهاجرت‌های شهری. مطالعات شهری، دوره 2، شماره 6، صص 118-105.
  • باستانی، سوسن، و منیره ساعی­مهر (1386)، سرمایه اجتماعی و مهاجرت و استقرار در شهرهای بزرگ، مورد شهر تبریز، جامعه­شناسی ایران، دوره 8، شماره 1، صص: 167-136.
  • بیک­محمدی، حسن (1377)، عنوان روند مهاجرت در استان اصفهان، اطلاعات جغرافیایی، دوره 8، شماره 32، صص: 64-57.
  • بیک­محمدی، حسن، و مجتبی حاتمی (1389)، تحلیل جغرافیایی روند مهاجرت در استان آذربایجان شرقی (85-1365)، آمایش محیط، شماره 10، صص 42-23.
  • بیک­محمدی، حسن، و رضا مختاری ملک­آبادی (1383)، تحلیلی جغرافیایی بر روند مهاجرت در استان خوزستان، جغرافیا و توسعه، دوره 1، شماره 2، صص: 36-21.
  • بیک­محمدی، حسن و بهنام مغانی (1382). تحلیلی بر روند مهاجرت در استان فارس، فصلنامه جمعیت، شماره 43 و 44، صص 94-79.
  • پناهی، لیلا، و حمداله پیشرو (1390)، بررسی عوامل موثر بر مهاجرت جوانان روستایی به شهر مطالعه موردی: روستاهای بخ مرکزی شهستان مرودشت، برنامه­ریزی منطقه­ای، دوره 1، شماره 2، صص: 50-41.
  • تنها، فاطمه، و علی گلی (1392)، بررسی روند مهاجرت‌های بین استانی ایران در سه دهه اخیر (سرشماری 1390-1365)، فصلنامه جمعیت، شماره 85 و 86، صص: 78-57.
  • رمضانی­اسفدن، اسدالله (1389)، بررسیعوامل مؤثر بر مهاجرت‌های روستایی؛ مطالعه موردی: دهستان شاسکوه شهرستان قاینات، مطالعات فرهنگی خراسان، شماره 17 و 18، صص: 66-38.
  • زاهدی­مازندرانی، محمدجواد، محمدرضا حسینی کازرونی و کریم درویشی (1366)، پویش مهاجرت در جهان معاصر، اطـلاعـات سیاسی-اقتصادی، شـمـاره 13، دوره آبـان.
  • زنجانی، حبیب اله و زرین­تاج علیزاده آهی (1372)، بررسی مهاجرت در مطالعات تحول جمعیت ایران، فصلنامه جمعیت، شماره 5 و 6، صص: 68-59.
  • زنجانی، حبیب­الله (1380). مهاجرت، تهران، انتشارات سمت.
  • شهبازین، سعیده، عباس عسکری­ندوشن، محمدجلال عباسی­شوازی (1397)، نقش مهاجرت داخلی بر بازتوزیع جمعیت کشور: دوره زمانی 1395-1370. نامه انجمن جمعیت­شناسی ایران، شماره 25، صص: 66-33.
  • شهبازین، سعیده، محمدجلال عباسی­شوازی، عباس عسکری­ندوشن (1396)، تغییرات الگوهای سکونتی ایران با تأکید بر مهاجرت داخلی طی دوره 95-1370، مطالعات جمعیتی، دوره 3، شماره 2، 188-153.
  • صادقی، رسول، و محسن شکریانی (1395)، تحلیل نوسانات فضایی تأثیر توسعه بر مهاجرت داخلی بین شهرستانی در ایران، توسعه محلی، دوره 8، شماره 2، 270-245.
  • صرافی، مظفر (1381)، مهاجرت داخلی و مسئله مدیریت شهری با تاکید بر شرایط ایران، مدیریت شهری، شماره 10، صص 15-6.
  • طالب، مهدی (1368)، عوامل موثر در مهاجرت روستایی در ایران، رشد آموزش علوم اجتماعی، شماره 2، صص: 20-14.
  • طاهرخانی، مهدی (1380)، تحلیلی بر عوامل مؤثر بر مهاجرت­های روستایی- شهری، تحقیقات جغرافیایی، شماره 62، صص 93-67.
  • علیزاده محمد، و کاظم کازرونی (1363)، مهاجرت و شهرنشینی در ایران، سازمان برنامه‌وبودجه.
  • قاسمی­اردهائی، علی (1385). بررسی علل مهاجرت روستاییان به شهرها در ایران با فراتحلیل پایان نامه‌های تحصیلی (مقطع زمانی 83-1359)؛ روستا و توسعه، شماره 33، صص 80-51.
  • قاسمی­سیانی، محمد (1388)، پیامدهای مهاجرت روستا-شهری نسل جوانان روستایی، مجله پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، شماره 2، صص: 165-145.
  • قرخلو، مهدی (1378)، روند مهاجرت در توسعة شهرکهای قشقائی نشین در اطراف شهرهای استان فارس و اصفهان، پژوهش­های جغرافیایی، دوره 37، شماره 0، صص: 48-35
  • کاظمی­پور، شهلا، و علی قاسمی­اردهایی (1386)، تجربه اقامتی و تمایل به مهاجرت به شهر تهران، نامه انجمن جمعیت­شناسی تهران، دوره 2، شماره 3، صص: 148-130.
  • کشاورز، مرضیه، عزت­اله کرمی، عبدالعلی لهسایی­زاده (1392)، عوامل اثرگذار بر مهاجرت روستایی ناشی از خشکسالی: یک مطالعه موردی در استان فارس، روستا و توسعه، دوره 16، شماره 1، صص: 127-113.
  • محمودیان، حسین، و علی قاسمی­اردهایی(1391)، شبکه­های اجتماعی مهاجران و بازتولید فرهنگ مهاجرت در مناطق روستایی: مطالعه ای کیفی بر جریان‌های مهاجرت از آذربایجان شرقی به تهران، توسعه محلی، دوره 4، شماره 1، صص: 128-109.
  • محمودیان، حسین، و علی قاسمی اردهایی (1392)، بررسی وضعیت مهاجرت و شهرنشینی در ایران، گزارش صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، دانشکده علوم اجتماعی تهران.
  • مشفق، محمود (1389)، مهاجرت داخلی در ایران: بررسی سطوح و روندهای مهاجرت داخلی در ایران و عوامل مؤثر بر آن 85-1355. پایان‌نامه دکتری جمعیت‌شناسی. دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
  • Arksey, H., & O'Malley, L. (2005). Scoping studies: towards a methodological framework. International Journal of Social Research Methodology, 8(1), 19-32.
  • Castles, S; Miller, M (2003) The Age of Migration, 3nd edition MacMillan, London.
  • Cliggett, L. (2000). Social components of migration: experiences from Southern Province, Zambia. Human Organization, 59(1), 125-135.
  • Greenwood, M. J. (1997). Internal migration in developed countries. Handbook of population and family economics, 1, 647-720.
  • Levac, D., Colquhoun, H., & O'Brien, K. K. (2010). Scoping studies: advancing the methodology. Implementation science, 5(1), 1-9.
  • Ness, I. (2012). The global prehistory of human migration. John Wiley & Sons.
  • Ravenstein, Ernest G. (1885)."The Laws of Migration." Journal of the Royal Statistical Society 48: 167–227.
  • A, Castro. L (1981). Model Migration Schedules. Luxemburg: International Institute for Applied Systems Analysis.
  • Rumrill, P. D., Fitzgerald, S. M., & Merchant, W. R. (2010). Using scoping literature reviews as a means of understanding and interpreting existing literature. Work (Reading, Mass.), 35(3), 399-404.
  • Wagman, P., Håkansson, C., & Jonsson, H. (2015). Occupational balance: A scoping review of current research and identified knowledge gaps. Journal of Occupational Sciences, 22(2), 160-169.
نامه انجمن جمعیت شناسی ایران
دوره 16، شماره 31
شهریور 1400
صفحه 343-373

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 مهر 1400
  • تاریخ بازنگری: 18 بهمن 1400
  • تاریخ پذیرش: 16 اسفند 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار