سلامت جنسی در چنبره‏‌های اجتماعی و فرهنگی: مطالعه‌‏ای کیفی در میان زنان متاهل شهر تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جمعیت‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 استاد جامعه‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

3 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

سلامت جنسی و باروری یکی از ابعاد مهم و اما کمتر مطالعه‏ شده سلامت عمومی به‌ویژه در حیات زنان در کشورهای در حال توسعه است که در دوره‏‌های معاصر به‏‌عنوان حقی انسانی و اجتماعی شناخته می‏‌شود. تجارب مربوط به سلامت جنسی، شامل؛ باورها، نگرش‏‌ها و رفتارهایی است که در ذات خود آموختنی و اجتماعی‏‌اند. پژوهش حاضر تلاش‏ کرده تا با به‌کارگیری روش کیفی و رویکرد نظریه زمینه‏‌ای تفسیری، عوامل زمینه­‌ساز سلامت جنسی زنان متاهل را مطالعه نماید. برای این منظور، با 26 زن متاهل 20 تا 50 ساله در شهر تبریز مصاحبه نیمه‏‏‌ساخت‏‏‌یافته انجام گرفته است. داده‏‌ها، با استفاده از کدگذاری سه مرحله‌ای؛ باز، محوری و انتخابی تحلیل شده‏‌اند. نتایج، ضمن معرفی سلامت جنسی به‌عنوان مسئله‏‌ای اجتماعی، نشان داد که زمینه‌های سلامت جنسی را ذیل مقوله هستۀ "چنبره" به معنی محدویت می‏‌توان فهمید. این چنبره‏‌ها شامل؛ آگاهی/اجتماعی‏‌شدن، کژکارکردی نهادی سلامت، نگرش جنسی جنسیتی، قشری‏‌گرایی در سلامت، فرهنگ سکوت، چنیره سنت/تقدیر، عدم‌حمایت اجتماعی، زیستی/روانشناختی و اقتصادی ‏است. این چنبره‏‌هایِ محدویت در ابعاد مختلف، می‏‌توانند موانعی جدی سر راه آگاهی و عملکرد مناسب زنان متاهل در زمینه سلامت جنسی ایجاد نمایند. نبود سلامت جنسی می‏‌تواند زمینه‏‌ای برای تهدید سلامت فردی، خانوادگی و اجتماعی قلمداد شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sexual Health in Sociocultural Toruses: A Qualitative Study among Married Women of Tabriz City

نویسندگان [English]

  • Tavakkol Aghayari Hir 1
  • Mohammad Abbaszadeh 2
  • Mohammad Bagher Alizadeh Aghdam 2
  • Mahnaz Katebi Aliabadi 3
1 Associate Professor of Demography, Department of Social Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran
2 Professor of Sociology, Department of Social Sciences, University of Tabriz Tabriz, Iran
3 PhD Candidate in Sociology, University of Tabriz Tabriz, Iran
چکیده [English]

Sexual health is one of the critical but less considered aspects of general health, especially for women living in developing countries. At the same time, sexual and reproductive health is regarded as human and social right in recent era. Sexual health experiences include those beliefs, attitudes, and behavior which are generally learned and social in their nature. Present study aimed to scrutinize underlying factors of sexual health among married women by the use of qualitative method and Grounded Theory Approach. To this end, semi-structured interviews were carried out with 26 married women aged 20-50 in Tabriz City, taking principles of maximum diversity and theoretical sampling. The collected data were analyzed with three-phase; open, axial, and selective coding scheme. Beside of introducing sexual health as a social problem, results showed that, sexual health could be understood under the core category of Torus, i.e., constraint. Main axial extracted codes were; awareness/socialization, institutional health dysfunction, gendered sexual attitude, health formalism, culture of silence, tradition/fatalism, lack of social support, biological/psychological, and economic Toruses. These constraints in various aspects, could impede married women from access to needed sexual health knowledge and practice. Absence of sexual health can brought about many threats at personal, familial, and societal levels. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sexual health
  • Torus
  • Culture of silence
  • Health institution’s dysfunction
  • Health formalism

مراجع

بشارت، محمدعلی و روحیه حسین‌زاده بازرگانی (1385). «مقایسه سلامت روانی و مشکلات جنسی زنان بارور و نابارور»، اندیشه و رفتار، دوره 12، شماره 2: 53-146.
پاتراس، گلسا، فاطمه سفدری، حانیه جعفری، سما رفیعی و آزیتا فتح‏نژاد کاظمی (1399). «همبستگی سواد سلامت و رضایت جنسی در زنان نابارور مراجعه‏کننده به مرکز ناباروری بیمارستان الزهرای تبریز»، نشریه مدیریت ارتقای سلامت، دوره 9، شماره 4: 67-58.
پورافکاری، نصرت‏الله (1391). فرهنگ جامع روانشناسی روانپزشکی: انگلیسی-فارسی (دو جلدی)، چاپ هشتم، تهران: فرهنگ معاصر.
براتی، مجید، علیرضا سلطانیان، شهره امدادی، بهاره ظهیری‏فرد و نفیسه برزگر (1393). «تحلیل باورهای مرتبط با سلامت جنسی در بین زوجین در آستانه ازدواج با بهره‏گیری از مدل اعتقاد بهداشتی»، مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 1: 45-36.
حسین‌رشیدی، بتول، کیاندوخت کیانی، فدیه حق‏الهی و شیرین شهبازی صیقلده (1394). «تعریف سلامت جنسی از دیدگاه متخصصین ایرانی و توصیف اجزای آن: یک مطالعه کیفی»، مجله دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دوره 73، شماره 3: 220-210.
درونه، طیبه، زهره شیخان، ملیحه نصیری و گیتی ازگلی (1398). «ارتباط تعیین‏کننده‏های اجتماعی سلامت با عملکرد جنسی زنان مراجعه‏کننده به مراکز بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال 1395»، سلامت اجتماعی، دوره 6، شماره 1: 38-130.
دهقانی، فاطمه، مجید ضرغام حاجبی؛ حمید دهقانیان، ذبیح‏الله قارلی‏پور و مژگان زینلی‏پور (1399). «رابطه بین سلامت اجتماعی و مشخصات جمعیت‏شناختی بر رضایت جنسی زنان مراجعه‏کننده به مراکز بهداشتی شهر قم»، مجله دانشگاه علوم پزشکی قم، دوره 14، شماره 6: 67-60.
رضائی، نسرین، مهوش صلصالی و مژگان جهان‏تیغ (1394). «شناسایی ابعاد سلامت زنان ایرانی: مرور مطالعات کیفی»، پژوهش پرستاری، دوره 10، شماره 3: 118-130.
زارعی، جملیه، رضا پورحسین، اعظم طرفداری، مجتبی حبیبی عسکرآباد و مریم باباخانی (1395). «طراحی و ارزیابی یک مدل زیستی-روانی برای سلامت جنسی زنان یائسه: نقش واسطه‏ای مولفه‏های فرهنگی»، پژوهش در سلامت روانشناختی، دوره 10، شماره 1: 11-1.
ستوده، سمیه، مینو متقی و مهساالسادات موسوی (1398). «بررسی میزان رضایت جنسی در زنان مراجعه‏کننده به مراکز سلامت جامعه شهر مشهد در سال 1396»، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دوره 26، شماره 1: 80-73.
صمدی، فاطمه و مجتبی دلیر (1399). «نقش سلامت روانی و اجتماعی در سلامت جنسی زنان سالمند»، پژوهش‏های روانشناسی اجتماعی، دوره 10، شماره 40: 42-21.
فراستخواه، مقصود (1395). روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تاکید بر نظریه برپایه (گراندد تئوری GTM)، تهران: آگاه.
محمدپور، احمد (1389الف). ضدروش، منطق و طرح در روش‏شناسی کیفی، جلد اول، تهران: جامعه‏شناسان.
محمدپور، احمد (1389ب). «ارزیابی کیفیت در تحقیق کیفی: اصول و راهبردهای اعتباریابی و تعمیم‏پذیری»، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 17، شماره 47: 107-73.
محمدپور، احمد (1390). ضدروش، منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی، جلد دوم، تهران: جامعه‌شناسان.
محمدعلیزاده چرندابی، سکینه، مژگان میرغفوروند، محمد اصغری جعفرآبادی، نیکتا توانانژاد و مهسا کارخانه (1392)، «مدل‏سازی پیش‏گویی کننده‏های فردی-اجتماعی عملکرد جنسی در زنان سنین باروری»، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دوره 23، شماره 110: 242-237.
نادری، فرح، علیرضا حیدریی و زینب حسین‏زاده مالکی (1388). «رابطه بین دانش و نگرش جنسی، مؤلفه عشق و رضایت زناشویی با همسرآزاری در کارکنان متأهل ادارات دولتی شهر اهواز»، زن و فرهنگ، دوره 1، شماره 1: 45-28.
هومن، حیدرعلی (1385). راهنمای عملی پژوهش کیفی، تهران: سمت.
Ajzen, I. (1991). “The Theory of Planned Behavior”, Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2): 179-211.
Alomair, N., S. Alageel, N. Davies, and J. V. Bailey (2021). “Barriers to Sexual and Reproductive Wellbeing Among Saudi Women: A Qualitative Study,” Sexuality Research and Social Policy, Online Publication, 16 July 2021, Pp. 1-10.
Bandura, A. (1998). “Health Promotion from the Perspective of Social Cognitive Theory”, Psychology and Health, 13(4): 623-649.
Bronfenbrenner, U. (1979). The Ecology of Human Development: Experiments by Nature and Design, USA: Harvard University Press.
Caplan, P. (1987). The Cultural Construction of Sexuality, New York: Routledge.
Chalmers, H., P. Aggleton, R. Ingham, and N. Stone (2006). Promoting Young People’s Sexual and Reproductive Health: Dynamic Contextual Analysis. Southampton: Centre for Sexual Health Research.
Cislaghi, B., and H. Shakya (2018). “Social Norms and Adolescents’ Sexual Health: An Introduction for Practitioners Working in Low and Mid-income African Countries”, African Journal of Reproductive Health, 22(1): 38-46.
Davila, Y. (2005). “The Social Construction and Conceptualization of Sexual Health among Mexican American Women”, Research and Theory for Nursing Practice, 19(4): 357-368.
Deborah L. T., M. I. Striepe, and T. Harmon (2003). “Gender Matters: Constructing a Model of Adolescent Sexual Health,” Journal of Sex Research, 40(1): 4-12.
Fishbein, M., and I. Ajzen (2010). Predicting and Changing Behavior: The Reasoned Action Approach, New York: Psychology Press.
Flynn, K. E., L. Lin, D. W. Bruner, J. M. Cyranowski, E. A. Hahn, D. D. Jeffery, J. B. Reese, B. B. Reeve, R. A. Shelby, and K. P. Weinfurt (2016). “Sexual Satisfaction and the Importance of Sexual Health to Quality of Life throughout the Life Course of US Adults”, The Journal of Sexual Medicine, 13(11): 1642-1650.
Gagnon, J. H., and W. Simon (2011). Sexual Conduct: The Social Sources of Human Sexuality. Second Ed. (Third paperback printing). New Brunswick: Aldine Transaction.
Gausman, J., and S. Malarcher (2011). “Social Determinants of Sexual and Reproductive Health: A Global Overview,” The European Magazine for Sexual and Reproductive Health, 73: 4-8.
Glasier, A. A., M. Gülmezoglu, G. P. Schmid, C. G. Moreno, and P. F. A. Van Look (2006). “Sexual and Reproductive Health: A Matter of Life and Death,” The Lancet, 368(9547): 1595–1607.
Gregory, R., M. J. M. Olson, M. M. Bernard, and M. A. Luke (2003). “Ideologies, Values, Attitudes, and Behavior,” In Handbook of Social Psychology, John Delamater (Ed), Chapter 12, Pp. 283-308. New York: Springer Science+Business Media, LLC.
Janz, N. K., and M. H. Becker (1984). “The Health Belief Model: A Decade Later”, Health Education Quarterly, 11(1): 1-47.
Mehrolhassani, M. H., A. A. Haghdoost, R. Dehnavieh, M. Esmaeili, and V. Yazdi-Feyzabadi (2020). “A Qualitative Exploration on Major Challenges of Reproductive Health in Adolescents and Youth in Iran,” Evidence Based Health Policy, Management & Economics, 4(2): 112-26.
Nassimi, M., H. Sabouri Khosroshahi, and N. Hashemzehi (2021). “The Determinants of Housewives’ Sexual Health: A Qualitative Study,” Archives of Hygiene Sciences, 10(3): 243-250.
Rao, T. S. S., R. Gopalakrishnan, A. Kuruvilla, and K. S. Jacob (2012). “Social Determinants of Sexual Health,” Indian Journal of Psychiatry, 54(2): 105-7.
Santos, C. A., E. C. Williams, J. Rodriguez, and I. J. Ornelas (2017). “Sexual Health in a Social and Cultural Context: A Qualitative Study of Young Latina Lesbian, Bisexual, and Queer Women,” Journal of Racial and Ethnic Health Disparities, 4(6): 1206-1213.
Sebastian, K. (2019). “Distinguishing between the Strains Grounded Theory: Classical, Interpretive and Constructivist,” Journal for Social Thought, 3(1): 1-9.
Simon, W., and J. H. Gagnon (1984). “Sexual Scripts,” Society, 22(1): 53-60.
Sneha, C., A. Manu, E. Morhe, V. K. Dalton, D. Loll, J. Dozier, M. K. Zochowski, A. Boakye, R. Adanu,  and K. S. Hall (2018). “Multiple Levels of Social Influence on Adolescent Sexual and Reproductive Health Decision-making and Behaviors in Ghana,” Women and Health, 58(4): 434-450.
Stephen, B., and P. Aggleton (2013). “Social Influences on Young People's Sexual Health in Uganda,” Health Education, 113(2): 102-114.
Stumbar, S. E., N. A. Garba, and C. Holder (2018). “Let's Talk about Sex: The Social Determinants of Sexual and Reproductive Health for Second-Year Medical Students,” MedEdPORTAL: The Journal of Teaching and Learning Resources, 14: 10772.
Taylor, E. (2016). Social Determinants of Sexual and Reproductive Health: 2011 Report, Melbourne: Women's Health West.
United Nations Population Fund (2008). Reproductive Health of H'mong People in Ha Giang Province: Medical Anthropology Perspective, Hanoi: UNFPA.
Villanueva, M. I. M. (1997). The Social Construction of Sexuality: Personal Meanings, Perceptions of Sexual Experience, and Females' Sexuality in Puerto Rico. PhD Dissertation, Blacksburg: Virginia Polytechnic Institute and State University.
Wiederman, M. W. (2015). “Sexual Script Theory: Past, Present, and Future”, In Handbook of the Sociology of Sexualities, J. DeLamater and R. F. Plante (Eds.), Wisconsin: Springer. Chapter 2, Pp. 7-22.
Wight, D., A. Charles, and S. Scott (1998). “Towards a Psycho-social Theoretical Framework for Sexual Health Promotion,” Health Education Research, Theory and Practice, 13(3): 317-30.
World Health Organization (2006). Defining Sexual Health: Report of a Technical Consultation on Sexual Health. Geneva: Special Programme of Research, Development and Research Training in Human Reproduction.
World Health Organization (2010). Developing Sexual Health Programmes: A Framework for Action. No. WHO/RHR/HRP/10.22. World Health Organization.
نامه انجمن جمعیت شناسی ایران
دوره 16، شماره 32
مهر 1400
صفحه 113-140

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 دی 1400
  • تاریخ بازنگری: 01 اسفند 1400
  • تاریخ پذیرش: 16 اسفند 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار