سرمایه فرهنگی و باروری: مطالعه‌ای در میان زنان ازدواج‌کرده 49-15 ساله شهر رشت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

2 دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

چکیده

در چند دهه اخیر کاهش میزان‌های باروری به زیر سطح جانشینی در کشور امری فراگیر بوده است، اما تجربه استان گیلان در این زمینه چشمگیر است. براساس آخرین برآوردها، در سال 1399 میزان باروری کل این استان برابر با 1 فرزند بود. پژوهش حاضر در پی بررسی دلایل ذهنی نرخ پایین باروری است. رویکرد نظری مطالعه، رویکرد سرمایه‌ای پیر بوردیو و مفهوم «سرمایه فرهنگی» و مؤلفه‌های تشکیل دهنده آن (تجسم یافته، عینیت یافته و نهادین) است. روش پژوهش پیمایش، ابزار گردآوری داده­ها پرسشنامه، جامعه آماری زنان متأهل 49-15 ساله شهر رشت، روش نمونه گیری خوشه­ای اتفاقی و حجم نمونه 391 نفر است. یافته­ها نشان می­دهند بی­فرزندی و کم‌فرزندی حالت شایع در رفتار باروری  است و اکثریت پاسخ­گویان (حدود 67 درصد) تصمیمی به باروری مجدد ندارند. طبق یافته‌ها، بین سرمایه فرهنگی و تمامی ابعاد آن (تجسم­یافته، عینیت­یافته و نهادی) و رفتار باروری (تعداد فرزند زنده به دنیا آمده هر زن) رابطه معنادار و معکوس حاکم است و با افزایش سرمایه فرهنگی، باروری کاهش می­یابد. براین اساس، امروزه اگرچه عوامل ساختاری در باروری نقش دارند، نگرش­ها، سلایق، ارزش­­ها و در نتیجه انتخاب‌ها نیز مهم هستند و نیاز به ایجاد هماهنگی در انتظارات ذهنی و موقعیت عینی خانواده‌ها وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cultural Capital and Fertility: A Study among Married Women Aged 15-49 in the City of Rasht

نویسندگان [English]

  • Touba Barati 1
  • Mohammad Amin Kanani 2
  • Hamid Ebadollahi-Chanzanagh 2
1 M.A. in Sociology, University of Guilan, Guilan, Iran
2 Associate Professor, Department of Social Sciences, University of Guilan, Guilan, Iran
چکیده [English]

During the last few decades, reducing fertility rates to the below replacement level has been widespread in Iran but the experience of Gilan province is significant in this regard. According to the latest estimates in 2020, the total fertility rate of this province was 1 child. The present study aims to investigate the subjective reasons for low fertility rates. The theoretical approach of the study is the approach of Pierre Bourdieu's capital and the concept of "cultural capital" and its constituent components (embodied, objectified and institutionalized). The research method is survey, the data collection tool is questionnaire, the statistical population is married women aged 15-49 in Rasht, the method is random cluster sampling and the sample size is 391. The findings show that childlessness and low childbearing are common reproductive behaviors and the majority of respondents (about 67%) do not decide to reproduce. According to the findings, there is a significant and inverse relationship between cultural capital and all its dimensions (embodied, objectified and institutional) and reproductive behavior (the number of live births per woman) and with increasing cultural capital, fertility decreases. Accordingly, although structural factors play a role in fertility, attitudes, tastes, values and consequently choices are also important and there is a need to harmonize the mental expectations and objective position of families.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fertility
  • cultural capital
  • education
  • women
  • Rasht
  • آرون، ریمون (1370)، مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی، (ترجمه باقر پرهام)، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
  • ایدر، نبی‌الله، تقوائی‌فرد، لیلا (۱۳۹۷)، «بررسی عوامل مؤثر بر باروری زنان ۱۵-۴۹ ساله با تأکید بر اشتغال و تحصیلات در شهر جهرم»، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، سال 12، شماره 2 (۴۱)، صص ۱۱۷-۱۳۸.
  • بهداد، سهراب و فرهاد نعمانی (1387)، طبقه و کار در ایران، (ترجمه محمود منحد)، تهران: انتشارات آگاه.
  • بوردیو، پی‌یر (1381)، نظریه کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی، (ترجمه مرتضی مردیها)، چاپ دوم، تهران: نقش و نگار.
  • بوردیو، پی­یر (1384)، شکل­های سرمایه در سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه، گردآوری کیان تاج ­بخش، (ترجمه افشین خاکباز و حسن پویان)، تهران: نشر شیرازی.
  • بوردیو، پی‌یر (1393)، تمایز: نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی، (ترجمه حسن چاوشیان)، تهران: ثالث.
  • بون‌ویتز، پاتریس (1396)، درس‌هایی از جامعه شناسی پی‌یر بوردیو، (ترجمه جهانگیر جهانگیری و حسن پورسفیر)، چاپ سوم، تهران: آگه.
  • پژهان، علی، کمالی‌ها، آنیتا (۱۳۹۴)، «تأثیر عوامل فرهنگی و باروری زنان ۱۵-۴۹ ساله منطقه ۱۲ شهر تهران»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، سال 6، شماره 2، صص ۱۱۵-۱۳۷.
  • تراسبی، دیوید (1382)، اقتصاد و فرهنگ، (ترجمه کاظم فرهادی)، تهران: نشر نی.
  • جمشیدی­ها، غلامرضا، کوششی، مجید، ایرانی، یوسف (1390)، «عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی مؤثر بر باروری زنان متأهل (49-15) ساله شهر قم»، دو فصل­نامه اسلام و علوم اجتماعی، سال 3، شماره 5، صص 77-59.
  • جنکینز، ریچارد (1385)، پی­یر بوردیو، (ترجمه لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان)، تهران: نی.
  • حکمت، ناهید (1392)، «درآمدی بر رویکرد روش شناختی پی‌یر بوردیو به مفهوم سرمایه فرهنگی»، جامعه پژوهی فرهنگی، سال 4، شماره 1، صص 178-155.
  • حمیدی گنجه، پریسا (1390)، «بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی مؤثر بر تصمیم زنان 49-15 ساله به داشتن فرزند دوم»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
  • حمیدی­فر، مهدی، کنعانی، محمدامین، عباداللهی، حمیدرضا (1395)، « ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻣﺨﺎﻃﺮه و ﻓﺮزﻧﺪآوری: :ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﺷﺖ»، نامه انجمن جمعیت­شناسی ایران، سال 11، شماره 21، صص 135-101.
  • حمیدی­فر، مهدی، کنعانی، محمدامین، عباداللهی، حمیدرضا (1396)، «ﻧﮕﺎه ﺑﻲ­ﻓﺮزﻧﺪان ارادی ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪآوری: مطالعه­ای در شهر رﺷت»، جامعه­پژوهی فرهنگی، سال 8، شماره 3، صص 54-27.
  • سازمان ثبت احوال کشور (1400)، سالنامه آمارهای جمعیتی 1399، انتشارات سازمان ثبت احوال کشور، چاپ اول
  • شارع­پور، محمود، خوش­فر، غلام­رضا (1381)، «رابطه سرمایه فرهنگی با هویت اجتماعی جوانان. مطالعه موردی شهر تهران»، نامه علوم اجتماعی، شماره 20، صص 147-133.
  • دواس، دیوید، (1386)، پیمایش در تحقیقات اجتماعی، (ترجمه هوشنگ نایبی)، چاپ نهم، تهران: الوان.
  • رضایی نسب، زهرا، فتوحی، سردار (1396)، «بررسی عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر رفتار باروری در بین زنان 49-15 ساله شهر ایلام»، فصلنامه فرهنگ ایلام، دوره 18، شماره 55 و 54، صص 133-112.
  • فطرس، ممحمد حسین، و نجمی، ممریم، و معمارزاده، عباس (1396). تحلیل ارتباط میان نرخ اشتغال زنان و میزان باروری (مطالعه موردی: ایران). زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، 15(3): 311-325.
  • فیروزبخت، مژگان.، و تیرگر، آرام.، و حاجیان تیلکی، ک.ریم اله، و باکویی، فاطمه.، و نیکپور، مریم. (1398). سرمایه اجتماعی و تک فرزندی در زنان شاغل. تحقیقات نظام سلامت حکیم (حکیم)، 22(3[پیاپی 86])، 241-248.
  • قاسمیِ اردهایی، علی، راد، فیروز، ثوابی، حمیده (۱۳۹۳)، «بررسی تغییرات باروری زنان بر حسب موقعیت‌های اجتماعی-اقتصادی زوجین»، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، سال ۱۶، شماره ۶۳، صص ۱۲۵-۱۶۲.
  • قدرتی، حسین، احمدی، علی‌یار، مختاری، مریم، افراسیابی، حسین (۱۳۹۰)، «تحلیل سرمایه‌ اجتماعی و باروری زنان در مناطق شهری سبزوار»، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال 1، شماره 4، صص ۷۹-۹۴.
  • کاوه، زینب، زارع، بیژن، جهانبخش، صادق (1396)، «تأثیر مؤلفه­های سرمایه اجتماعی و فرهنگی بر نگرش به فرزندآوری (مورد مطالعه: زوجین در آستانة ازدواج شهر تهران)»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 6، شماره 1، صص 143-119.
  • کنعانی، محمد امین (1391)، مقدمه‌ای بر مطالعات و سیاست­های جمعیتی، رشت: انتشارات وارسته.
  • کنعانی، محمدامین، بخشی، سعادت (1393)، «گسترش فردگرایی و مسأله کم‌فرزندآوری: مطالعه­ای در شهر رشت»، نامه انجمن جمعیت­شناسی ایران، سال 9، شماره 18، صص 30-7.
  • گرنفل، مایکل (1388)، مفاهیم کلیدی پی‌یر بوردیو، (ترجمه محمد مهدی لبیبی)، تهران: شرکت نشر نقد افکار.
  • گیدنز، آنتونی (1378)، تجدد و تشخص، (ترجمه ناصر موفقیان)، تهران: نشر نی.
  • عباسی شوازی، محمد جلال، خواجه صالحی، زهره (1392)، «سنجش تأثیر استقلال، مشارکت اجتماعی و تحصیلات زنان بر تصمیم به فرزندآوری (مطاله موردی شهر سیرجان)»، زن در توسعه و سیاست، دوره 11، شماره 1 (1)، صص 64-45.
  • عباسی شوازی، محمد جلال، حسینی، حاتم (1391)، «تفاوت­های قومی باروری در ایران»، ماهنامه علمی تخصصی صدای جمهوری اسلامی ایران، سال 11، شماره 65، صص 141_126.
  • میشل، آندره (1354)، جامعه شناسی خانواده و ازدواج، (ترجمه فرنگیس اردلان)، تهران: دانشگاه تهران.
  • نوغانی، محسن (1382)، «آموزش و پرورش و بازتولید فرهنگی»، رشد علوم اجتماعی، دوره جدید، شماره 33، صص 22-12.
  • نیازی، محسن، کارکنان، محمد (1386)، «تبیین جامعه­شناختی رابطه سرمایه فرهنگی خانواده با هویت اجتماعی جوانان»، فصلنامه مطالعات ملی، سال 8، شماره 3(31)، صص 80-55.
  • هاشمی نیا، فاطمه.، و رجبی، ماهرخ.، و یاراحمدی، علی. (1396). بررسی نگرش زنان به ارزش فرزندان (مورد مطالعه: زنان 49-15 ساله شهر شیراز). جامعه شناسی کاربردی، 28(3[پیاپی 67])، صص 78-61.
  • هیر، دیوید ام (1380)، ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺟﻤﻌﯿﺖ: ﻣﻘﺪﻣﻪای ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ­ﺷﻨﺎﺳـﯽ ﺟمعیت، (ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯾﻌﻘﻮب ﻓﺮوﺗﻦ)، ﺑﺎﺑلسر: اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺎزﻧﺪران.
  • Adhikari Ramesh (2010). Demographic, socio-economic, and cultural factors affecting fertility differentials in Nepal. BMC pregnancy and childbirth10, 19.
  • Behrman, Julia, and Pilar Gonalons-Pons, (2020), "Women’s Employment and Fertility in a Global Perspective (1960-2015)." University of Pennsylvania Population Center Working Paper (PSC/PARC), 2020-53.
  • Bernardi, Laura & Klarner, Andreas (2014), ''Social networks and fertility'', Drmographic Research, 30: 641-670.
  • Bourdieo, Pierre (1989), "Social Space and Symbolic Power", Sociological Theory, 7: 14-25.
  • Bourdieo, Pierre (1990), In Other Words: Essays toward a Reflexive Sociology, Cambridge, Eng.: Polity Press.
  • Buhler, Chirstoph, Philipoy, Dimiter (2005), ''Theoretical Foundations and Empirical Evidence from Bulgaria'', Vienna Yearbook of Population Research, 51(1), 53-81.
  • Checkel, Jeffrey (2005). International Institutions and Socialization in Europe: Introduction and Framework. International Organization, 59(4), 801-826.
  • Crossley, Nick (2001), ''Habitus, Capital and Field: Embodiment in Bourdieus Theory of Practice''. Chapter 6 in: The Social Body: Habit, Indentity and Desire, London: SAGE Publication Ltd.
  • Crossley, N. (2001). Habitus, Capital and Field: Embodiment in Bourdieu's Theory of Practice. In: The Social Body: Habit, Indentity and Desire, (pp. 91-119). SAGE Publications Ltd.
  • Dalziel P., Saunders C., Saunders J. (2018) Households, Families and Cultural Capital. In: Wellbeing Economics. Wellbeing in Politics and Policy. Palgrave Macmillan, Cham, PP 45-65.
  • Dreze, Jean, Murthi, Mamta (2000), ''Fertility, Education and Development. The Suntory Centre'', London School of Economics and Political Science. Discussion Paper.
  • Dribe, Martin, Hacker, David, Scalone, Francesco (2014), ''The impact of socio-economic status on net fertility during the historical fertility decline: A comparative analysis of Canada, Iceland, Sweden, Norway and the USA'', Population Studies, 68(2), 135–149.
  • Firozbakht, Mojgan, Tirgar, Aram, Hajian Tilaki, Karimollah, Bakouei, Fatemeh, Riahi, Mohammad esmaeil, Nikpour, Maryam (2020), '' Social capital and fertility behaviors: a cross-sectional study in Iranian women health care workers'', BMC Women's Health, PP 1-8.
  • Hakim, Cathrin (2003). A New Approach to Explaining Fertility Patterns: Preference Theory. Population and Development Review, 29(3), 349–374.
  • Hilgeman Christin, & Carter T. Butts, (2009) Women’s employment and fertility: A welfare regime paradox, Social Science Research, 38(1), 103-117.
  • Inglehart, Ronald, & Norris, Pippa (2003), ''The True Clash of Civilization'', Foreign Policy, 135, 62-70.
  • Lamont, Michele and Lareau Annette (1988), “Cultural Capital: Allusions, Gaps and Glissandos in Recent Theoretical Developments”, Sociological Theory, 6(2), 153-168.
  • Lesthaeghe Rone (2010). The unfolding story of the second demographic transition. Population and Development Review. 36, 211–251.
  • Lesthaeghe, Rone (2020) The second demographic transition, 1986–2020: sub-replacement fertility and rising cohabitation—a global update. Genus 76, 10.
  • Macunovich, Diane J (2003), ''Economic Theories of Fertility'', Chapter 6 in: Economics of Gender and the Family, (edited by Karine Moe), Blackwell Publishers.
  • Matysiak, Anna, & Vignoli, Danielle (2013). Diverse Effects of Women's Employment on Fertility: Insights from Italy and Poland, European Journal of Population, 29(3), 273–302.
  • Mullins, Alyssa (2018), "Capital in Pronatalist Fields: Exploring the Influence of Economic, Social, Cultural and Symbolic Capital on Childbearing Habitus", in Sappleton, N. (Ed.) Voluntary and Involuntary Childlessness, Emerald Publishing Limited, Bingley, pp. 97-124.
  • Stones, Roy (1998), Key Sociological Thinkers, Mcmillan Press Ltd,U.
  • Thornton Arland (2001) The Developmental Paradigm, Reading History Sideways, and Family Change. Demography, 38 (4): 449–465.
  • Thornton Arland (2005) Reading History Sideways: The Fallacy and Enduring Impact of the Developmental Paradigm on Family Life. Chicago: University of Chicago Press.
  • Vikram Kirti (2012) The role of social and cultural capital on fertility preferences and contraceptive use.Paper presented at the Population Association of America Annual Conference.  Available at: http://paa2012.princeton.edu/papers/122700.
  • Vitali, Agnese Francesco C. Billari, Alexia Prskawetz, & Maria Rita Testa. (2009) Preference Theory andLow Fertility: A Comparative Perspective. European Journal of Population, 25 (4), 413-438.
  • Watkins Susan Cotts (1991) From Provinces Into Nations: Demographic Integration in Western Europe, 1870-1960, Princeton University Press, Princeton, NJ, USA,.