مطالعه وتخمین نوسان‌های جمعیتی استقرارهای عصر مفرغ شهرستان ورزقان مبتنی بر مطالعات قوم باستان‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت مدرس تهران

2 دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

پژوهش حاضر بر روی شهرستان ورزقان صورت گرفته که به لحاظ پژوهش‌های قوم باستان‌شناسی و قوم‌نگاری دارای ظرفیت‌های مهم است. پژوهش حاضر سعی دارد با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و همچنین رهیافت قوم باستان‌شناسی، ارتباطی بین مدل‌های جمعیت‌پذیری استقرارهای امروزی شهرستان ورزقان و استقرارهای عصر مفرغ قدیم برای برآورد و تخمین جمعیت ایجاد نماید. یعنی با انجام مطالعات میدانی، تخمین وسعت روستاها و وارگه‌های عشایری و جمعیت‌های آنها و مقایسه با وسعت محوطه‌های باستانی هر دوره، جمعیت تقریبی آنها تخمین زده شود و در نهایت تغییرات جمعیتی شهرستان ورزقان مطالعه گردد. الگوی جمعیت در عصر مفرغ همانند استقرارهای کنونی وابسته به عواملی نظیر دسترسی به منابع آبی، زمین مساعد و همچنین ارتفاع از سطح دریاست. به گونه‌ای که در مناطق پست شاهد جمعیت متمرکز و الگوی معیشتی کشاورزی، و در مناطق مرتفع شاهد جمعیت‌های پراکنده و الگوی معیشتی دامداری هستیم. بستر جغرافیایی مشترک، تفاوت‌های نامحسوس اقلیمی منطقه بر اساس مطالعات دیرین اقلیم‌شناسی و غالب بودن جمعیت عشایری و روستایی به جمعیت شهری، حداکثر تشابه را در الگوی جمعیت‌پذیری و میزان برآورده شدن نیازهای معیشتی از واحد سطح را دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study and Estimation of Population Fluctuations of Bronze Age Settlements of Varzaqan Based on Ethno-archaeological Studies

نویسندگان [English]

  • Hossein Naseri Someeh 1
  • Alireza Hejebri Nobari 1
  • Sahar Bakhtiari 2
1 Tarbiat Modares University
2 sistan and baluchestan university
چکیده [English]

The present study was conducted on the town of Varzeqan, which has significant capacities in terms of ethno-archaeological and ethnographic research. For this purpose, the town of Varzeqan was studied from the perspective of ethno-archaeology and the effect of environmental factors. Therefore, from among the villages of this region, 29 villages, with settlements from the Bronze Age, were selected to estimate the population. The present study, using a descriptive-analytical method and s an ethno-archaeological approach, attempts to establish a connection between the population attraction models of today's settlements of Varzeqan and the early Bronze Age settlements to estimate the population. That is, by conducting field studies, estimating the extent of villages and nomadic settlements and their populations and comparing the extent of ancient sites of each period, their approximate population could be estimated and finally, the demographic changes of Varzeqan could be studied. The population pattern in the Bronze Age, like the current settlements, depended on factors such as access to water resources, favorable land, and height from sea level. In such a way that in the lowlands, we see a concentrated population and an agriculture-based livelihood pattern, and in the highlands we see a scattered population and a livestock-based

کلیدواژه‌ها [English]

  • Northwestern Iran
  • Varzaqn Town
  • Demography
  • Ethno-archaeological Studies
  • Bronze Age Settlements
-      بختیاری، سعید (1385). اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
-      بهرامی­نیا، محسن، علیرضا خسروزاده و محمد اسماعیل اسمعیلی­جلودار (1392). "تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع محوطه­های نوسنگی و مس و سنگ شهرستان اردل، چهارمحال و بختیاری"، مطالعات باستان­شناسی، دوره5، شماره2، صص 37-21.
-      پاپلی یزدی، لیلا، و عمران گاراژیان (1384). "نقش قوم­باستان­شناسی در تحول باستان­شناسی فرایندی به فرافرایندی"، پژوهش­هایباستان­شناسیومطالعاتمیان­رشته­ای، سال اول، شمارۀ اول، صص ۲۹-22.
-      تیرانداز لاله­زاری، آرش (1390). "الگوهای استقراری فرهنگ­های پیش ‌از تاریخ جنوب قره‌داغ استان آذربایجان شرقی، بر مبنای داده‌های بررسی میدان آذغان- اوچ‌هاچا"، کارشناسی ارشد؛ ایران. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز.
-      چمبرلین، اندرو، (1397). جمعیت­شناسی در باستان­شناسی، (ترجمه سحر بختیاری، سپیده بختیاری، مهران نوروزی­آبادچی)، تهران: نشر آریارمنا.
-      رجبی، معصومه و مریم بیاتی خطیبی (1390). ژئومورفولوژی شمال غرب ایران (چاپ اول)، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
-      رفیع­فر، جلال­الدین (1375). "تأملی در خاستگاه جامعه روستایی"، باستان­شناسیوتاریخ، سال10، شماره 19، صص 24-8.
-      روستایی، کوروش (1394). "گونه­شناسی محوطه­های باستانی منطقه کوهرنگ بختیاری"، پژوهش­های باستان­شناسیایران، شماره 9، صص 46-27.
-      سعیدی، عباس (1377). مبانی جغرافیای روستایی، تهران: انتشارات سمت.
-      صدقی، ناصر (1388). تاریخ اجتماعی و سیاسی ارسباران (قره‌داغ) در دوره‌ی معاصر، تبریز: انتشارات اختر.
علیزاده، عباس (1392). مبانی نظری و عملی در باستان­شناسی با فصل­هایی در زیست­شناسی، تاریخ و معرفت­شناسی، تهران: انتشارات ایران نگار.
-      فشارکی، پریدخت (1384). جغرافیای روستایی، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
-      کابلی، میرعابدین (1371). "نمود پاره­ای از سنت­های پیش ازتاریخ در دوران معاصر"، مجموعه مقالاتاولینگردهماییمردم­شناسی به کوشش جمشید مهرپویا، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، صص ۷۸ – ۶۷.
-      کیخا، محمد (1394). "برآوردهای جمعیتی و تغییرات جمعیتی حوزه جنوبی سیستان در عصر مفرغ با تأکید بر شهر سوخته بر اساس مطالعات جوامع روستایی امروزین دشت سیستان در منطقه شیب آب"، پایان­نامه کارشناسی ارشد، گروه باستان­شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان.
-      مترجم، عباس و بهزاد بلمکی (1388). "بررسی و تحلیل استقرارهای اشکانی دامنه­های شمالی الوند (همدان)"، مطالعات باستان­شناسی،دوره 1، شماره 1، صص 135-153.
-      مرتضوی، مهدی و محسن حیدری­دستنائی (1398). "مطالعات جمعیت­شناسی ادوار فرهنگی نوسنگی تا مفرغ بخش لاران، استان چهارمحال و بختیاری"، جامعه­شناسیتاریخی، دوره11، شماره2، صص 316-291.
-      مقصودی، مهران، سیدمحمد زمان­زاده، حسن فاضلی­نشلی و سمیرا چزغه (1391). "نقش ساختارهای طبیعی منطقه در الگوی استقرار محوطه­های پیش از تاریخ دشت تهران با استفاده از GIS"، برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره16، شماره4، صص 137-109.
-      مهندسین مشاور راژان آب زاگرس (1391). طرح شناسایی و احیا ایلراه­های عشایری استان آذربایجان­شرقی، اداره کل امور عشایر استان آذربایجان شرقی، طرح شناسایی و احیا ایلراه­های عشایری استان آذربایجان­شرقی.
-      ناصری­صومعه، حسین (1393). "بررسی و تحلیل الگوهای استقراری شهرستان بستان­آباد در دوران مس و سنگ"، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران.
-      ناصری­صومعه، حسین (1398). "تحلیل اوضاع سیاسی-اجتماعی و جریانات فرهنگی منطقه قره داغ (ارسباران) در دوران مفرغ جدید و آهن بر اساس مطالعات باستان‌شناختی استحکامات کوهستانی شهرستان ورزقان"، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
-      ناصری­صومعه، حسین، علیرضا هژبری­نوبری، ارکان کنیار، مهدی موسوی­کوهپر و کمال­الدین نیکنامی (بی­تا). "باستان­شناسی قره­داغ؛ گزارش مقدماتی بررسی محوطه­های دوران مفرغ و آهن شهرستان ورزقان"، مطالعات باستان­شناسی، منتشر نشده.
-      نیکزاد، میثم (1390). "بررسی الگوی استقراری دوره نوسنگی دشت ‌سرفیروزآباد کرمانشاه"، جهت اخذ پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران.
واثق عباسی، زهیر، رحمت عباس نژاد سرستی، حمیدرضا قربانی و محمدصادق روستایی (1395). "برآورد جمعیت در سیستان بر پایه مطالعات قوم باستان‌شناسی"، مطالعات باستان‌شناسی، دوره8، شماره2، صص 243-229.
-      Abedi, A. Khatib-Shahidi, H. Chataigner, CH. Niknami, K. Eskandari, N. Kazempour, M. Pirmohammadi, A. Hoseinzadeh, J. Ebrahimi, GH. (2014). “Excavation at Kul Tepe of (Jolfa) North - Western Iran 2010”, First Preliminary Report Ancient near Eastern Studies 51, pp: 33–167.
-      Barth, F., (1961). Nomads of South Persia, Oslo, University Ethnografiske Museum, Bulletin 8.
-      Danti, M.D., (2013a). Hasanlu V: The Late Bronze and Iron I Periods. (Hasanlu Excavation Reports 3.) Philadelphia: University of PennsylvaniaMuseum of Archaeology and Anthropology.
-      Danti, M.D., (2013b). The Late Bronze and Early Iron Age in northwestern Iran, in The Oxford Handbook of Ancient Iran, ed. D.T. Potts. New York: Oxford University Press, 327–76.
-      Edens, C., (1995). “Transcaucasia at the end of the Early Bronze Age”. Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 299(1), pp.53-64.
-      Fazeli Nashli, H., (2001). An Investigation of Craft Specialization and Social Complexity in Neolithic and Calcholithic Period in Tehran Plain. Doctoral Dissertation, University of Bradford.
-      Hole, F., (1978). Re–discovering the Past in the Present: Ethno-archaeology in Luristan, Iran. In C. Kramer (Ed.). Ethno-archaeology: Implications of Ethnography for Archaeology (192 – 218), New York, Columbia University Press.
-      Horne, L., (1994). Village Spaces: Settlement and Society in Northern Iran, Washington, D.C., Smithsonian Institution Press.
-      Jacobs, L., (1979). Tell. I Nun: Archaeological Implications of a Village in Transition, In; Kramer (ed.) Ethnoarchaeology: Implications of Ethnography for Archaeology, New York, Columbia University Pres, PP, 175-191.
-      Kramer, C., (1982). Village Ethnoarchaeology. Rural Iran in Archaeological Perspective. New York: Academic Press.
-      Kushnareva, K.K., (1997). The southern Caucasus in prehistory: stages of cultural and socioeconomic development from the eighth to the second millennium BC (Vol. 99). UPenn Museum of Archaeology.
-      Renfew, C., Bahn, P., (2005). Archaeology the Key Concepts, Routledge.
-      Smith A.T., R. Badalyan, and P. Avetisyan., (2009). The foundations of Research and Regional Survey in the Tsaghkahovit plain, Armenia, Archaeology and Geography of Ancient Transcaucasian Societies 1. Chicago: Oriental Institute of the University of Chicago.
-      Sumner, W.M., (1989). “Population and settlement area: an example from Iran”. American Anthropologist, 91: 631–641.
-      Watson, P. J., (1978). Archaeological Ethnography in Western Iran, Viking Fund Publications in Anthropology 57, Tucson, University of Arizona Press.